Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Γ΄



ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ

Ο Γ΄ τόμος του «Αρχείου Καποδίστρια»1 περιέχει την Αλληλογραφία του Ιω. Καποδίστρια με τον πατέρα του Αντωνομαρία Καποδίστρια. Πρόκειται για 176 επιστολές που καλύπτουν χρονικά 12 χρόνια: η πρώτη επιστολή, του 1809, συντάσσεται αμέσως μετά την αναχώρηση του Ιω. Καποδίστρια από την Κέρκυρα· η τελευταία που αποστέλλεται από την πόλη Troppau (σήμερα ανήκει στην Τσεχοσλοβακία) έχει ημερομηνία 10/22 Νοεμβρίου 1820· λίγους μήνες αργότερα (Απρίλιος 1821) ο Αντωνομαρίας Καποδίστριας θα πεθάνει.

Το περιεχόμενο της Αλληλογραφίας μας είναι ήδη γνωστό: το 1972 Ο Π. Ενεπεκίδης δημοσίευσε2 τις επιστολές μεταφρασμένες στα ελληνικά από το ιταλικό πρωτότυπο. Η δημοσίευση εκείνη αποτέλεσε σημαντική συμβολή για την κατανόηση της προσωπικότητας του Κυβερνήτη3, που εμφανίζεται να συμμετέχει στα προβλήματα της οικογενείας και της πατρίδας του, Κερκύρας, παραμένοντας όμως σταθερά αφοσιωμένος στις διπλωματικές σκοπιμότητες που του επέβαλε η υπηρεσία του σε μια ξένη Αυλή.

Σήμερα με τη νέα έκδοση της Αλληλογραφίας του Κερκυραίου πολιτικού με τον πατέρα του, έχουμε την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τις σχετικές δραστηριότητες του Καποδίστρια και από το πρωτότυπο: γιατί πέρα από το βαθμό επιτυχίας της η μετάφραση σχεδόν ατονεί και την πρώτη θέση έχει το πρωτότυπο καποδιστριακό κείμενο, στο οποίο έτσι κι αλλιώς θα ανατρέξει ο ευσυνείδητος ιστορικός με την καχυποψία που τον διακρίνει.

Έτσι αν θεωρήσουμε ότι η έκδοση των ιστορικών πηγών είναι απαραίτητη για την προαγωγή της ιστορικής γνώσης, η μελέτη και η επιστημονική αξιοποίησή τους πρέπει οπωσδήποτε να ακολουθεί, και σ’ αυτό, πιστεύω, ότι

1. Οι δύο πρώτοι τόμοι του «Αρχείου» δημοσιεύτηκαν στην Κέρκυρα το 1976 και 1978 αντίστοιχα.

2. Π. Κ. Ενεπεκίδης, Ιωάννης Καποδίστριας, 176 ανέκδοτα γράμματα προς τον πατέρα του 1809—1820, Αθήναι 1972.

3. Βλ. πρόλογο του Κ. Θ. Δημαρά στην έκδοση του Α΄ τόμου του «Αρχείου Καποδίστρια» και ειδικότερα τις σελ. ιδ΄-ιε΄.

είναι δυνατό να συμβάλλει και η Αλληλογραφία που εδώ εκδίδεται· ίσως, μάλιστα, η αξιοποίηση και αυτής της πηγής, δώσει την δυνατότητα να ξεφύγει η έρευνα —ως προς την προσέγγιση της περιόδου που έδρασε ο Καποδίστριας— από την επιστημονικά απαράδεκτη μεθόδευση της συσσώρευσης στοιχείων υπέρ ή κατά του έργου του Κυβερνήτη και να πλησιάσει προς την ιστορική προοπτική του θέματος.

* * *

Οι επιστολές εκδίδονται κατά χρονολογική τάξη και αριθμούνται έτσι με αύξουσα αρίθμηση, που αντιστοιχεί σε κείμενο και μετάφραση κάθε επιστολής, κατά το σύστημα που έχουν ακολουθήσει οι επιμελητές των δύο πρώτων τόμων του «Αρχείου».

Πέρα από τη συμβατική αυτή αρίθμηση δίνεται βέβαια και η αρίθμηση του πρωτοτύπου (ο αριθμός που βρίσκεται στο άνω αριστερό μέρος του ιταλικού κειμένου) , η οποία κάποτε γνωρίζει ασυνέχειες και επαναλήψεις, για τις οποίες τις περισσότερες φορές ο ίδιος ο Καποδίστριας δίνει εξηγήσεις στην αρχή της επιστολής του.

Η ημερομηνία που φέρει κάθε επιστολή είναι κατά τη συνήθεια της εποχής διπλή: κατά το παλαιό και νέο ημερολόγιο· ωστόσο αρκετές φορές θα προσέξει ο αναγνώστης ότι η αντιστοιχία των δύο ημερομηνιών είναι λανθασμένη· φυσικά οφείλεται σε βιαστικό υπολογισμό του Καποδίστρια που κατά την έκδοση δεν διορθώθηκε· πάντως ας το έχει υπόψη του ο χρήστης.

Οι επιστολές σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και καθώς το καποδιστριακό κείμενο είναι προσεκτικά διατυπωμένο και χωρίς διαγραφές ή άλλου είδους κακογραφίες, το έργο της μεταγραφής δεν είχε να αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες· πάντως όταν χρειάσθηκε να δοθεί κάποια επιπλέον διασάφηση ή υπήρξε αμφιβολία ως προς την ανάγνωση το πράγμα δηλώνεται σε υποσημείωση.

Το κείμενο των επιστολών εκδίδεται ως έχει χωρίς ορθογραφικές ή άλλες αποκαταστάσεις· οι ελάχιστες παρεμβάσεις έχουν σχέση με τη στίξη και την μετατροπή των αρχικών γραμμάτων ορισμένων κυρίων ονομάτων σε κεφαλαία. Οι λίγες συντομογραφίες αναπτύσσονται και τότε χρησιμοποιούνται παρενθέσεις· επίσης χρησιμοποιήθηκαν ορθογώνιες αγκύλες όταν κρίθηκε απαραίτητο να προστεθεί ένα γράμμα, απαραίτητο για την αποφυγή παρεξηγήσεων· πρόκειται κυρίως για την περίπτωση των τύπων a και anno του ρήματος avere που αποκαθίστανται σε [h]a και [h]anno αντίστοιχα. Λέξεις που στο κείμενο έχουν υπογραμμιστεί από τον Καποδίστρια αποδίδονται με αραιά στοιχεία.

Η γλωσσική μορφή του καποδιστριακού κειμένου ακολουθεί την ιταλική

της εποχής4, όπως έχει διαμορφωθεί στα Επτάνησα με την επίδραση της βενετικής διαλέκτου. Οι ιδιωματισμοί δηλαδή που παρουσιάζονται ανταποκρίνονται στην διπλή χρήση γραμμάτων, στη χρησιμοποίηση διαφορετικών καταλήξεων, στην προσθήκη ορισμένων γραμμάτων κ.τ.λ. Όλα αυτά όμως σε πολύ μικρότερο βαθμό απ’ ότι στα κείμενα των δύο πρώτων τόμων του «Αρχείου» και τούτο γιατί εδώ έχουμε αποκλειστικά κείμενο του Καποδίστρια.

Η καθαρεύουσα της μετάφρασης εντάσσεται στις αρχικές εξαγγελίες της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών5, η οποία στη χρήση της γλώσσας αυτής θεωρεί ότι πλησιάζει περισσότερο το γλωσσικό όργανο της εποχής και το καποδιστριακό ύφος. Πάντως στον τόμο αυτό —σε αντίθεση με τους δύο πρώτους τόμους— το κείμενο της μετάφρασης είναι απαλλαγμένο από κάθε σύμβολο, που θα δήλωνε ότι λέξη ή λέξεις, που δεν αντιστοιχούν ακριβώς στο ιταλικό πρωτότυπο, χρησιμοποιήθηκαν για την περιφραστική απόδοση κάποιου νοήματος· τούτο γιατί πιστεύω ότι είναι ευνόητο ότι κατά τη μετάφραση ενός κειμένου από μια γλώσσα σε άλλη είναι αδύνατο να χρησιμοποιηθεί η ίδια πυκνότητα λέξεων.

ΠΑΝ. Δ. ΜΙΧΑΗΛΑΡΗΣ

4. Βλ. τις παρατηρήσεις του Αρ. Στεργέλη στο προλογικό του σημείωμα του Α΄ τόμου του «Αρχείου Καποδίστρια», σελ. 90—92.

5. Βλ. στον Α΄ τόμο του «Αρχείου Καποδίστρια», τον πρόλογο του Κ. Δαφνή, σελ. ια΄.