Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄

droit du plus fort.

C’est à les garantir de ce fléau que semblent tendre de nos jours les efforts unanimes de tous les cabinets.

Quel que soit cependant le langage dont on accompagne l’ énoncé de cette intention, elle n’ est pas, elle ne peut pas être identique. Chaque cabinet a sa manière d’ être, comme chaque État a ses intérêts ou sa nature, pour ainsi dire, individuelle. Tous peuvent vouloir également la paix. Tous en ont en effet à l’ époque actuelle le besoin le plus avéré. Mais chacun doit la vouloir par des motifs différents.

Si les harmonies dans la nature ne se composent que de dissonances, pourquoi n’admettrait-on pas que l’ union intime des cabinets alliés n’ est que le résultat seul des motifs différents par lesquels chacun d’eux doit vouloir avant tout et par-dessus tout le maintien de la paix?

Loin de considérer exclusivement ces motifs dans les personnes qui gèrent la politique des cabinets alliés, nous les plaçons plus particulièrement dans les choses, savoir, dans les intérêts qui résultent de la situation où se trouve chaque État, et dans la direction que ces intérêts reçoivent des mains qui les administrent.

Les qualités morales qui caractérisent les principaux souverains de l’ Europe, l’ amitié personnelle qu’ils se sont vouée, leurs fréquentes entrevues, voilà assurément autant d’éléments qui cimentent l’ union existante entre leurs cabinets. Mais ces éléments ne sont pas les seuls qui constituent cette union. Le sort du monde serait précaire. Il serait bien déplorable. Il dépendrait de la volonté ou de l’ existence de quelques individus.

Il en est autrement dès que la morale chrétienne fait la base unique de cette sainte amitié. C’est elle qui subordonne les affections les plus intimes, la confiance la plus illimitée des personnes à l’ empire seul des choses. L’ empire du devoir d’une part, celui de l’ autorité suprême des lois de l’ autre.

Peut-on dans la vie privée préférer impunément à l’ autorité des lois divines et humaines les inspirations, les tendances, la force même de l’ amitié personnelle?

Pourquoi aurait-on recours à une doctrine différente, lorsqu’il s’ agit de la vie publique? Tout au contraire, si l’ homme en vertu de son libre arbitre est dans la vie privée le maître de ses actions, c’ est aussi sur lui seul que retombe la peine de ses erreurs. Mais dans la vie publique ce sont des masses d’innocents qui la supportent.

Telles sont les réflexions que nous suggère le retour sincère que nous faisons en ce moment sur tout ce qui s’ est passé durant les négociations d’ Aix-la-Chapelle.

Quel est en effet le ressort principal dont l’ empereur s’ est servi pour

déjouer les opinions fortement prononcées contre le système que tous les cabinets ont fini par adopter à l’unanimité dans toutes les affaires d’un intérêt général?

Ce ressort est toujours le même.

C’est l’ autorité des traités revêtue des formes que lui prête l’ amour du bien puisé à la source intarissable de la morale chrétienne.

Ce ne sont ni l’ amitié, ni la déférence qui ont fait servir à leurs inclinations ou à leurs désirs mutuels l’ autorité des traités.

Mais c’est cette autorité ou, pour mieux dire, la foi des transactions qui, respectée scrupuleusement par l’ empereur, l’ a été également par les autres puissances.

Elles s’y sont vu portées, comme nous venons de l’ observer:

1) par leurs intérêts les plus essentiels, quelque différente que puisse paraître leur nature;

2) par la pureté et par la droiture de nos intentions;

3) par les formes amicales et bienveillantes avec lesquelles ces intentions ont été constamment énoncées.

C’est en partant de ces faits qu’on peut aisement distinguer dans les principes qui constituent la doctrine politique du cabinet de l’ empereur, ceux qui se rapportent au fond des choses, de ceux qui ont trait à la forme.

Les uns ne sont qu’une déduction sévère de la lettre des traités. Et ils font la base unique de nos opinions.

Les autres, c’ est des leçons d’une heureuse expérience que nous les avons empruntés. Cette expérience nous apprend comment nous pouvons opposer une forte et insurmontable résistance aux opinions que nous croyons contraires à la foi des traités, sans exciter aucune animadversion contre nous, et en ramenant au contraire graduellement les conseils des autres cabinets à une convergence favorable à la cause générale et aux progrès du système européen.

Ce n’est donc qu’en ne perdant jamais de vue ces principes, ceux surtout qui dérivent strictement du devoir ou de la nature des engagements statués par les traités que le ministère a rempli depuis l’ année 1815 les intentions de l’ empereur et que son travail a pu répondre à l’ attente de s.m.i.

Il répondra aussi pour l’ avenir à cette même attente en ne s’ écartant jamais dans aucune affaire quelconque, quelle qu’en soit la nature, de la ligne de conduite droite et pure qu’il a suivie jusqu’ à la clôture des conférences d’Aix-la-Chapelle.

Application de cette règle de conduite aux affaires en discussion

Ces affaires sont de deux catégories. L’une embrasse celles qui sont du

ressort de l’ allinace générale.

L’ autre, celles qui sont plus particulièrement dépendantes du cabinet de l’ empereur et qui regardent exclusivement ses intérêts.

Première catégorie

France. C’est du sort de la France que dépendent en grande partie et le repos de l’ Europe, et la marche progressive du système qui règle ses destinées.

Les opinions ne sont nullement d’accord sur ce qui peut assurer à la France un sort propice à son bonheur et favorable au maintien de la paix générale.

Nous ne traitèrons point cette question. Elle offre, comme toute question de cette nature, plusieurs solutions. C’est du point de vue sous lequel on l’ envisage qu’on peut affirmer d’une part, que la dernière heure va sonner pour cette nation, comme on peut aisément démontrer le contraire.

Mais c’est surtout en discutant avec les cours alliées et en adoptant soi-même une opinion dans toute affaire relative à la France, qu’il semble de toute nécessité de faire parler les traités.

Toute autre autorité serait arbitraire. Et elle entraînerait après elle une redoutable responsabilité.

Pénétrés de cette conviction, nous avons osé émettre dans notre particulier quelques idées sur les complications qui semblent troubler dès ce moment l’ administration en France (A).

Ce travail ne porte que quelques indications susceptibles de développement. Nous les soumettons à la méditation du ministère. S’il le trouve digne de son attention, il peut le placer sous les yeux de l’ empereur. S.m.i. le jugera.

Nous n’ ignorons pas que le cabinet de St.-James d’accord avec l’ Autriche a une propension décidée pour le parti signalé sous le nom d’ ultra-royalistes.

Que gagneront donc l’ Angleterre et l’ Autriche lorsque le gouvernement de France sera appuyé d’une faible et impuissante minorité?

On prétend peut-être sauver ce gouvernement du parti démagogique. Tout au contraire. Ce parti finira par triompher. Il a pour lui la génération actuelle non seulement du peuple français, mais de tous les peuples de l’ Europe et, s’il le fallait, de ceux de l’ autre hémisphère.

Espagne. L’ Angleterre veut acquérir en Espagne la suzeraineté qu’elle exerce en Portugal. Elle veut l’ impossible. Et par là elle risque de perdre même les avantages exclusifs que lui accorde la faiblesse de la cour de Rio Janeiro.

L’ Espagne semble tombée en décrépitude. Mais cette nation a su souvent se reveler. Son histoire le prouve. Les événements dont nous avons été témoins démontrent cette vérité avec une nouvelle évidence.

Nous sommes donc loin de désespérer du salut de ce grand État, mais nous ne le croyons ni possible, ni réel que lorsqu’il sera opéré par l’ Espagne et pour l’ Espagne.

Les secours étrangers dans l’ état actuel de choses ajouteront aux causes de sa mort politique. Aucune puissance ne doit la désirer, aucune ne doit par conséquent et ne peut même y contribuer par sa coopération.

Si le roi d’Espagne acceptait la médiation européenne dans l’ affaire de ses colonies et aux conditions articulées par l’ Angleterre, il perdrait définitivement le reste de ses provinces d’Amérique et ce qui est plus, toute sa considération dans la Péninsule.

Faut-il donc abandonner l’ Espagne à ses illusions et à ses erreurs? Faut il livrer les colonies à la guerre civile qui les désole?

Nous demandons à notre tour, quelles sont les obligations que les puissances européennes auraient à remplir à l’ égard de cet État et des peuples insurgés de l’ autre hémisphère?

La seule qu’elles pourraient avoir, ce serait d’aider la mère-patrie à ramener ces peuples dans son sein.

Mais cette obligation qui est seule légale aux yeux du bon droit, est celle aussi que les puissances ne pourraient remplir sans se compromettre mutuellement, sans se placer dans une attitude hostile envers l’ Angleterre.

Ayant la conscience pleine d’une pareille conviction, les puissances peuvent-elles arrêtes sans l’ Espagne et malgré l’ Espagne un système de pacification pour ses colonies et le lui proposer solennellement comme moyen de conciliation?

Cependant, les conférences d’ Aix-la-Chapelle auraient décidé cette question. La majorité des votes s’ était prononcée. Par bonheur, un ajournement est survenu. L’ Espagne n’ apprendra le résultat des conférences que par des ouvertures confidentielles. Ce terme moyen seul a pu sauver le monde politique d’une acte arbitraire dont la publication aurait détruit complètement l’ effet moral de la déclaration du 15 novembre.

France et Espagne. L’ avenir de ces deux États présente de grands problèmes à résoudre dans l’ ordre politique des nations.

Nul cabinet n’a ni le droit, ni le pouvoir de les décider soit par son influence, soit par ses moyens.

En suivant la ligne du devoir ou, en d’autres termes, en agissant à l’ égard de ces deux gouvernements comme nous désirerions que l’on en agît envers nous si nous étions dans leur malheureuse situation, nous remplirons de bonne foi nos engagements, nule suggestion ne pourra nous induire en erreur. Le temps et la providence feront le reste.

Ce serait anticiper sur ses décrets éternels que de vouloir prévenir les événements non-prévus par les traités; ce serait provoquer ces événements que de devancer par notre action politique la marche du temps, ce serait multiplier les complications qui la ralentissent ou l’ accélèrent.

Cette marche semble devoir être abandonnée à elle-même. La politique extérieure la plus salutaire pour ces deux Etats ne saurait être qu’inerte et expectante.

Angleterre. Si la France et l’ Espagne cherchent avec peine une ligne de direction sur leur base respective, l’ Angleterre fait de grands efforts pour ne point perdre la sienne.

Son ministère s’ est fait connaître. La session actuelle du parlement le fera apprécier.

Quels que soient les succès de l’ administration actuelle ou si une nouvelle devait être composée, nul doute que la nature et l’ étendue des intérêts mercantiles de cette grande nation ne soient incompatibles avec l’ indépendance des opinions politiques de son cabinet.

Si ces opinions ne sont point indépendantes en elles-mêmes, elles peuvent encore moins se conformer au devoir. Lorsque remplir un devoir relativement aux autres Etats, ce n’ est ni favoriser, ni même ne pas compromettre les intérêts souvent exagérés ou mal entendus de la nation ou du parti prépondérant qui la représente.

La politique anglaise est toute entière dans cette vérité. Elle seule renferme tous les germes de la grandeur colossale de cet État, comme ceux de la destruction dont il est menacé.

Ses prétentions au-dehors sont aussi outrées que ses embarras au-dedans sont grands. En mitigeant les unes, on peut diminuer les autres. Ce n’ est donc que par la fermeté et la persévérance avec lesquelles on poursuivra ce premier but, qu’on pourra peut-être devenir utile à cette puissance et la rendre utile à son tour à la famille européenne.

Elle prétend à un empire absolu sur mer et sur les relations commerciales des deux mondes. Elle ne dédaigne pas du continent. En Allemagne, elle opère par le Hanovre et par ses relations étroites avec l’ Autriche et la Prusse. Elle occupe le Portugal, influence la Belgique, travaille la France, avilit l’ Espagne, négocie avec les insurgés, temporise avec les Etats-Unis et trouble les pauvres conseils de la Porte et de la Perse.

Jamais puissance n’a poussé l’ ambition ni plus loin, ni plus ouvertement. Aussi jamais puissance n’ a-t-elle tant lutté avec elle-méme pour se maintenir en équilibre.

Son équilibre actuel est précaire. Elle ne peut trouver le véritable que dans la modération. Mais cette modération ne peut lui être imposée que graduellement par l’ ascendant de l’ alliance générale.

Si l’on adopte ces déductions, il est facile d’en conclure que ce n’est pas en secondant le cabinet de St.-James qu’on peut le porter à la modération.

Pays-Bas. Indéfinissable amalgame de bonnes intentions et de fausses

mesures, de principes et d’erreurs, d’activité et d’inertie, le gouvernement des Pays-Bas se laisse gouverner par le cabinet de St.-James sans s’ apercevoir trop que ses directions le portent hors de sa sphère ou lui en tracent une au milieu de laquelle il perd de fait les seules ressources qui ont constitué jadis de la Hollande une grande et puissante nation.

Les Pays-Bas sont condamnés à être une perpétuelle vedette britannique placée aux portes de la France.

Cette conception est la seule sur laquelle repose l’ edifice monstrueux du royaume des Pays-Bas. La prétention qui la motive n’ est pas moins absurde par ses principes que calamiteuse par ses conséquences.

Est-il juste de la tolérer? Peut-on la tolérer à la longue sans manquer aux devoirs d’une amitié véritable tant à l’ égard de la Grande-Bretagne que des Pays-Bas? Sans nuire à la cause générale? Sans nous nuire à nous-mêmes?

Allemagne. Les rapports de la mission de Russie à Francfort que nous joindrons ici en copie, sont d’une grand intérêt (B).

La diète germanique doit dans sa session actuelle définir le casus foederis. Elle va donc se constituer de fait.

Chacune des grandes puissances allemande — l’ Autriche, la Prusse, le Hanovre, prétendent se faire suivre dans toute guerre quelconque non-allemande par le cortège des États de la Confédération et, plus ecnore, par leurs contingents reprectrifs. Ces Etats s’y opposent.

Tel est le fond de la pensée des uns et des autres et tels sont les véritables motifs des longues discussions qui paralysent l’ action morale de ce grand corps politique.

Les puissances non-allemandes doivent-elles appuyer les États du second ordre contre ceux du premier?

Pour faire un grand bien, il suffira de ne point appuyer ces derniers dans leurs démarches illégales. A eux seuls, ils ne parviendront jamais à aucun résultat nuisible. Les traités et l’ opinion publique y mettent un obstacle insurmontable.

Autriche. Comme puissance allemande, l’ Autriche veut les avantages de son ancienne couronne impériale, sans en avoir les dehors, ni les devoirs, ni la responsabilité. Comme puissance européenne, elle veut occuper le centre du système général, en être la planète principale et faire des autres États ses satellites. Ses illusions vont si loin qu’elle place souvent dans cette catégorie l’ Angleterre.

Pourquoi se fait-elle ces illusions? Et à quoi tendent ses efforts?

Trois spectres la poursuivent. Le souvenir de ses guerres contre la France. La crainte de voir les Turcs confinés encore en Asie. Celle de savoir la Pologne sous le régime d’une constitution nationale.

Ne pouvant ou ne sachant être forte en elle-même et par elle-même, cette

puissance cherche la force dans les menées politiques. Elle croit se garantir par l’ effet de leur combinaison des dangers qu’elle s’ exagère et qu’elle exagère aux autres, pour frapper de méfiance l’ esprit des divers cabinets à notre égard.

Elle n’y a pas réussi jusqu’ à présent. Elle n’y réussira pas parce que les faits déposent hautement contre ses alarmes.

Mais aussi le jour où un seul fait viendra à leur appui, l’ Autriche se trouvera à la tête d’une immense coalition toute prête à marcher contre la Russie ou à vouloir faire descendre cet Empire de l’ élévation où la providence l’a placé.

Nous avons déjoué la politique autrichienne en faisant parler les faits, sans laisser toutefois au cabinet de Vienne le temps de les expliquer à sa guise.

Nous l’ avons gagné de vitesse sans avoir eu l’ air de nous presser. Il s’est vu forcé dès lors de conformer son lagnage au nôtre et par conséquent de s’ interdire du moins publiquement un langage contraire ou différent.

Ce n’est qu’en suivant cette marche qu’on peut conserver des rapports d’une grande intimité avec l’ Autriche. Faire du bien avec elle, ne lui faire aucun tort et ne point permettre qu’elle nous en fasse.

Prusse. En asprirant à la dignité d’un Empire, cet État n’ est qu’une réunion de plusieurs petits États qui ne peuvent guère donner d’ensemble à leurs relations mutuelles. Sa conformation territoriale complique et compliquera éternellement sa politique. Elle sera inquiète. Elle ne pourra inspirer aucune confiance.

Comme puissance allemande, la Prusse suit aujourd’hui les errements de l’ Autriche. Elle ne sait ou ne veut pas s’en tracer à elle-même d’après ses propres intérêts.

Nous l’ avons méditée depuis l’ année 1815 comme puissance européenne. Nous l’ avons vue à l’ épreuve durant les conférences d’ Aix-la-Chapelle.

Le temps nous expliquera quel est le poids, que son vote peut ajouter à la balance de l’ équilibre général.

En désirant que ce vote soit favorable aux grands intérêts de la Prusse comme à la cause commune, nous devons tendre constamment vers ce but par la régularité et par la franchise de nos relations amicales.

Elles peuvent être utilisées désormais. Le ministère actuel du cabinet prussien en fait concevoir l’ espérance.

Italie. L’ Autriche veut disposer de la politique italienne comme l’ Angleterre dispose de celle du royaume des Pays-Bas.

Elle n’y a pas réussi. Elle y réussira moins depuis la déclaration du 15 novembre.

Nous n’ avons jamais articulé un mot ni contre l’ Autriche, ni contre ses prétentions. Nos ministres en Italie n’ont fait qu'entretenir les relations d’usage. Nulle explication politique particulière à la Russie ne leur a jamais été prescrite.

Il suffira de ne leur faire parler dans aucun cas un langage contraire à la

vérité. Ils n’ont qu’ à se taire. Leur silence fera plus. Il rassurera ces Etats sur la réalité de leur indépendance.

Suisse. Cette Confédération est heureuse. Son repos et son bonheur ne sont pas considérés sans jalousie. De l’ effet, on remonte à la cause.

Il est donc nécessaire de veiller attentivement au maintien des actes qui ont assuré à la Suisse le bien dont elle jouit et celui qu’elle peut faire en cas de nécessité.

Etats-Unis d’ Amérique. Depuis l’ année 1815 ce cabinet a été complètement muet à notre égard. M. Pinkney est envoyé à St.-Ptersbourg. Il y reste presque deux ans. Il n’a aucune explication avec le ministère impérial. Il n’en témoigne pas même le désir le plus lointain.

Reste à savoir si M. de Campbell aura la même réserve.

Est-elle calculée, cette réserve, ou bien naturelle? Si elle est calculée, elle cessera dès que la déclaration du 15 novembre parviendra à la connaissance du cabinet de Washington.

Si elle est naturelle, elle est inexplicable. Nous croyons cependant que les États-Unis n’ont jamais osé s’ouvrir envers nous supposant une si forte identité entre le cabinet de St.-Pétersbourg et celui de St.-James qu’en parlant avec l’une, ils se seraient compromis avec l’ autre.

Si cette opinion s’ accréditait, la Russie remplirait-elle ses devoirs envers elle-même et envers ses alliés?

C’est donc à reconnaître si cette opinion existe et dans ce cas à la détruire que consiste la tâche dont le ministère de Russie semble devoir s’ acquitter.

Il la remplira sans peine soit en expliquant la déclaration du 15 novembre, soit en portant le ministre des États-Unis à désirer sous ce rapport une explication franche et loyale.

Etablir des relations de confiance avec les États-Unis, c’est nous assurer un moyen d’ être d’une grande utilité à l’ Angleterre et à l’ Espagne.

Suède et Danemarc. Il importe de poursuivre avec constance et fermeté l’ oeuvre de la conciliation de ces deux Etats.

Les autres puissances y travaillent, mais dans un double but. Le non-succès de leurs démarches leur offre le moyen de contrecarrer un jour la Russie.

Nous n’ avons qu’un but. Celui de maintenir la paix du Nord et de placer constamment la Suède et le Danemarc hors de la nécessité de désirer la guerre comme moyen d’ améliorer leur situation.

Seconde catégorie

Turquie. La dernière expédition envoyée au baron de Stroganof offre matière à un long travail tant à ce ministre qu’au cabinet de St.-Pétersbourg.

Quelles que soient les résolution du Divan, les nôtres ne changeront point.

Il serait utile peut-être de le faire savoir, mais dans un moment opportun, aux cabinets alliés.

Ce moment paraît être celui où les explications relatives à la garde du saint sépulcre ou celles qui ont trait aux barbaresques, ouvriront la chance de parler Turquie à la cour d’ Autriche et d’ Angleterre.

Nous observons en attendant le silence remarquable que ces cabinets ont gardé à ce sujet durant les ouvertures amicales et les épanchements d’ Aix-la-Chapelle.

Pourquoi donc ce silence et cet accord immuable? Est-il spontané, est-il convenu entre ces deux cabinets?

Ces deux questions méritent une serieuse attention. Nous osons le croire.

Perse. Le traité ci-joint d’ alliance défensive entre la Perse et la Grande-Bretagne conclu au mois de novembre de l’ année 1814, nous a été communiqué par lord Castlereagh très confidentiellement (C).

La teneur de cet acte, l’ époque à laquelle il a été stipulé, celle àlaquelle il nous est communiqué, caractérisent suffisamment la politique anglaise.

Bonaparte n’ existait plus au mois de novembre de l’ année 1814. Ainsi, ses projets contre les Indes auxquels l’ Angleterre prétend avoir voulu mettre une barrière par ce traité, s’ etaient évanouis avec la puissance fabuleuse de cet homme extraordinaire.

Pourquoi donc l’ Angleterre a-t-elle persisté dans un système qui manquerait d’ objet, si cet objet était la seule crainte ou la seule méfiance que lui inspirait Bonaparte?

Nous avons entretenu confidentiellement l’ Angleterre de nos relations avec la Perse dès le moment où notre ambassade est partie pour Téhéran.

Pourquoi lord Castlereagh fait-il un mystère de ce traité au cabinet de Russie durant trois ans?

Enfin, un ambassadeur persan va à Vienne et de là en Angleterre.

Si ces puissances avaient fait sentir loyalement au schah de Perse l’ inutilité de cette mission, aurait - elle lieu?

Nous nous abstenons d’en dire davantage, mais qu’il nous soit permis d’ émettre un voeu: que le ministère de Russie veille attentivement à ce qui se passe à Vienne et à Londres.

Peut - on répondre que le traité d’ alliance défensive qui nous a été communiqué, ne fasse le sujet d’une nouvelle négociation avec l’ Autriche et qu’elle n’y accède?

Ne serait-il pas à présumer que ce même système pourrait être proposé à la Porte et que l’ Angleterre a choisi à cet effet pour intermédiaire la Perse?

L’ empereur ne redoute pas les conséquences d’un pareil système s’il devait se réaliser.

La Russie cependant doit les redouter, parce que la Russie restera pour des siècles à venir et parce que l’ avenir d’un État n’ est pas entre les mains du souverain qui le gouverne pour le présent.

Cependant, c’ est à ce souverain que la postérité demandera un compte sévère de l’ emploi qu’il a fait des grands moyens que la providence lui avait accordés.

Est-il permis d’ admettre qu’à l’ époque où l’ empereur n’ épargne aucun soin pour contribuer de bonne foi à la sécurité et au bonheur véritable de ses alliés, ces mêmes alliés organisent en secret un système qui tendrait à déconsidérer la Russie auprès des puissances voisines et à lui préparer peu à peu des enr.emis forts d’un appui européen?

Avons-nous provoqué quelque méfiance? Avons-nous inquiété les Turcs? Inquiétons-nous les Persans?

La politique de l’ empereur est pure. Elle est chrétienne même envers les Turcs comme envers les Persans.

Pourquoi donc la politique autrichienne et britannique serait-elle hostile à notre égard?

C’est à ramener ces cabinets de leurs erreurs que se réduit le travail du cabinet de s.m.i. dans cette branche importante de son service.

Το υπόμνημα αναφερόταν στις «προόδους» του ευρωπαϊκού συστήματος μετά τη λήξη των εργασιών στο Αιξ λα Σαπέλ2. Βασικοί στόχοι των Δυνάμεων παρέμεναν πάντοτε η διατήρηση της ειρήνης και η στενότερη ένωση μεταξύ τους. Απαριθμώντας τα γενικότερα οφέλη από την πιστή τήρηση των συνθηκών, ο Καποδίστριας προέβαινε, στη συνέχεια, σε εμβριθή επισκόπηση των κρισιμότερων ευρωπαϊκών ζητημάτων. Αρχίζοντας με τη Γαλλία, αναφερόταν στις αγγλοαυστριακές παρεμβάσεις στη γαλλική πολιτική ζωή και στη μάταιη προσπάθεια υποστήριξης του φιλοβασιλικού κόμματος. Αναφερόμενος στην Ισπανία, κατήγγελλε τις προθέσεις της Βρετανίας «να επεκτείνει και στην Ευρώπη την επικυριαρχία που ασκούσε στην Πορτογαλλία».

Προχωρώντας στην ανάλυση του, πρόσθετε τα ακόλουθα για το αβέβαιο ισπανικό μέλλον: «Αν ο βασιλιάς της Ισπανίας δεχόταν την ευρωπαϊκή διαμεσολάβηση με τους όρους που πρότεινε η Αγγλία3, θα έχανε οριστικά το υπόλοιπο των επαρχιών του στην Αμερική κι ακόμη την υπόληψη του στη χερσόνησο». Ως μόνη λύση απέμενε, κατά τη γνώμη του, η αποκατάσταση της ειρήνης στις επαναστατημένες ισπανικές αποικίες και η επαναφορά τους στην «αγκαλιά της μητέρας πατρίδας».

Η Αγγλία καταγγελλόταν, με αυστηρότητα, ότι πρόβαλε «απαιτήσεις για

απόλυτη κυριαρχία πάνω στη θάλασσα και στις εμπορικές σχέσεις των δύο κόσμων... Στη Γερμανία δρα διαμέσου του Αννοβέρου και των στενών διασυνδέσεων του με την Αυστρία και την Πρωσσία. Κατέχει την Πορτογαλλία, επηρεάζει το Βέλγιο, προσβάλλει τη Γαλλία, εξευτελίζει την Ισπανία, διαπραγματεύεται με τους εξεγερμένους, κωλυσιεργεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και αναστατώνει τα φτωχά (υπουργικά) συμβούλια της Πύλης και της Περσίας. Ποτέ μια μεγάλη Δύναμη δεν επέκτεινε τη φιλοδοξία της πιο μακρυά, ούτε πιο ανοιχτά....».

Αναφερόμενος στο βασίλειο των Κάτω Χωρών, επισήμαινε την εκεί βρετανική παρέμβαση: «Οι Κάτω Χώρες είναι καταδικασμένες να αποτελούν μια αδιάκοπη βρετανική προφυλακή, τοποθετημένη στις πύλες της Γαλλίας». Επισκοπώντας την αυστριακή αντιδραστική πολιτική, πρόσθετε τα ακόλουθα: «...Η Αυστρία επιθυμεί τα προνόμια του παλιού της αυτοκρατορικού στέμματος, χωρίς να έχει την όρεξη να επωμιστεί τα ανάλογα καθήκοντα και την ευθύνη4. Ως ευρωπαϊκή Δύναμη, επιθυμεί να βρίσκεται στο επίκεντρο του γενικού συστήματος, ν’ αποβεί ο κύριος πλανήτης και να καταστήσει τα λοιπά κράτη δορυφόρους της». Φυσικά ο Καποδίστριας δεν παρέλειπε να καυτηριάσει τις πολιτικές της μηχανορραφίες, που στρέφονταν κύρια εναντίον της Ρωσίας.

Και ο υπουργός των Εξωτερικών προχωρούσε στη θεώρηση των ιταλικών προβλημάτων: «Η Αυστρία», έγραφε, «θέλει να ρυθμίζει την πολιτική της Ιταλίας, όπως η Αγγλία ρυθμίζει την πολιτική του βασιλείου των Κάτω Χωρών». Αναφερόμενος στην Ελβετία, συνιστούσε επαγρύπνηση για την περιφρούρηση του καθεστώτος που είχε εγκαθιδρυθεί εκεί, ενώ παράλληλα υποδείκνυε την καλλιέργεια στενότερων σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την υποστήριξη της συμφιλίωσης ανάμεσα στη Σουηδία και τη Δανία. Τέλος, επισκοπώντας τις περσικές και τις τουρκικές υποθέσεις, κατέληγε τονίζοντας ότι η κυβέρνηση της Ρωσίας όφειλε να επαγρυπνεί με μεγάλη προσοχή για τα όσα διαδραματίζονταν στη Βιέννη και το Λονδίνο.

1. VPR τομ. Ι΄ σ. 611 - 619.

2. Για το κλείσιμο των εργασιών, βλ. Αρχεία Βιέννης, St. Κ., 103 Alt. 158 -159, Fol. 37 - 47 «Resumé des protokolles du congrès d’ Aix la Chapelle» Diplomatisches Archiv für Europa, B΄ (1822) σ. 721 - 768 και E. Molden, Zur Geschichte des österreichischrussischen Gegensatzes κλπ., ό.π., σ. 179 - 182.

3. Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τομ. A σ. 49.

4. Λόγω της πρωτοκαθεδρίας της μεγάλης αυτής Δύναμης στην ομοσπονδιακή συνέλευση της Γερμανίας.



ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Για την πληρέστερη κατανόηση των Καποδιστριακών κειμένων, που δημοσιεύονται σ’ αυτό τον τόμο, θεωρούμε απαραίτητη την παράθεση ορισμένων ιστορικών στοιχείων, που αναφέρονται στις συνθήκες, που υπογράφτηκαν στην περίοδο 1815-1818 και διευκρινίζουν περαιτέρω τα όσα καταχωρεί στα υπομνήματα, τις εκθέσεις και τις επιστολές του ο Καποδίστριας.

Η μάχη των Εθνών στη Λειψία τις 16, 17 και 18 Οκτωβρίου οδηγεί στην κατάρρευση της Αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα. Οι Συμμαχικές Δυνάμεις, που είχαν νικήσει το Βοναπάρτη, δεσπόζουν πλέον στα γερμανικά κράτη. Η Ισπανία αποσπάται από τον Ναπολέοντα. Ακολουθεί και η Ιταλία. Η Αγγλία θέλει να επανέλθει στο Αννόβερο και να κατακτήσει τις γαλλικές αποικίες. Η Ρωσία να προσαρτήσει ολόκληρη την Πολωνία. Η Πρωσία εποφθαλμιά την Πομερανία και τη Βεστφαλία, στρέφει επεκτατικά βλέμματα προς τη Σαξονία και ελπίζει στην Αλσατία. Η Αυστρία διεκδικεί την επέκταση της ηγεμονίας της σ’ όλη την Ιταλία. Επιδιώκοντας την επέκταση αυτή η Αυστρία υποστηρίζει την ακεραιότητα της Γαλλίας στη συμμαχική σύσκεψη της Φραγκφούρτης. Ο Ναπολέων, ελπίζοντας ακόμη σε μια νέα πολεμική εξόρμηση, η οποία θα αναδείκνυε νικήτρια τη Γαλλία, καθυστερεί να απαντήσει στη μεσολαβητική παρέμβαση της Αυστρίας. Όταν διαπιστώνει την αδυναμία του να αντλήσει δυνάμεις από το γαλλικό λαό για συγκρότηση αξιόμαχου στρατού και δέχεται καθυστερημένα τις Αυστριακές προτάσεις, οι Συμμαχικές δυνάμεις έχουν εισβάλλει στη Γαλλία και καθιστούν αδύνατη οποιαδήποτε συνεννόηση με τον Ναπολέοντα.

Η πρώτη συμφωνία, που υπογράφεται μεταξύ των Συμμάχων και πριν ακόμη παραιτηθεί από το θρόνο ο Ναπολέων είναι το Σύμφωνο του CHAUMONT. Με το Σύμφωνο αυτό οι Σύμμαχες Δυνάμεις αναλαμβάνουν την υποχρέωση: 1) Να μη καταθέσουν τα όπλα, αν προηγουμένως δεν επιβάλουν τις απόψεις τους. 2) Να μη υπογράψουν χωριστή ειρήνη και 3) Να ανασυγκροτήσουν το χάρτη της Ευρώπης πάνω στις ακόλουθες βάσεις:

α) Η Γαλλία θα επανερχόταν στα σύνορά της της 1 Ιανουαρίου 1792.

β) Η Γερμανία θα ανασυγκροτούνταν επί ομοσπονδιακής βάσεως.

γ) Η Ελβετία θα ανακηρυσσόταν σε κράτος ενιαίο, σε κατάσταση διαρκούς ουδετερότητας.

δ) Η Ιταλία θα χωριζόταν σε διάφορα ανεξάρτητα κράτη, τα οποία θα διατελούσαν υπό την κηδεμονία της Αυστρίας.

ε) Η Ισπανία θα χωριζόταν οριστικά από τη Γαλλία και δεν θα επιτρεπόταν σε καμμιά περίπτωση η άνοδος στους δύο θρόνους του ίδιου μονάρχη.

στ) Η Ολλανδία θα προσαρτούσε τις βελγικές επαρχίες.

ζ) Η Αγγλία θα αποκτούσε τη Μάλτα, τις γαλλικές αποικίες και το μεγαλύτερο μέρος των Ολλανδικών αποικιών.

Οι συμβαλλόμενες Δυνάμεις αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προστατεύσουν το νέο εδαφικό καθεστώς της Ευρώπης, καθιερώνοντας για πρώτη φορά το Διευθυντήριο των Μεγάλων Δυνάμεων. Η διάρκεια του Συμφώνου ορίστηκε εικοσαετής.

Τίς 30 Μαρτίου 1814 τα συμμαχικά στρατεύματα μπαίνουν στο Παρίσι, ο Ναπολέων με τη Συνθήκη του Φονταινεμπλώ παραιτείται του θρόνου, και ο Λουδοβίκος ΙΗ΄ ανακηρύσσεται βασιλιάς της Γαλλίας.

Τις 30 Μαΐου υπογράφεται στο Παρίσι η ειρήνη μεταξύ της Γαλλίας από τη μια και των Συμμάχων από την άλλη. Στους τελευταίους προστέθηκαν η Ισπανία, η Πορτογαλλία και η

Σουηδία. Η συνθήκη περιλαμβάνει τις αποφάσεις του CHAUMONT, με ελαφρές μόνον τροποποιήσεις προς όφελος της Γαλλίας, με αποτέλεσμα την αύξηση του πληθυσμού της κατά 500.000 περίπου ψυχές. Προβλεπόταν παράλληλα η σύγκληση Συνεδρίου στη Βιέννη, που θα καθόριζε τις λύσεις για δευτερεύοντα άλλα ζητήματα, που θα διαμόρφωναν τη νέα τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη. Επειδή όμως στο συνέδριο θα αντιπροσωπεύονταν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη οι Δυνάμεις του Διευθυντηρίου, με μυστική συμφωνία, αποφάσισαν ότι οι οποιεσδήποτε προτάσεις για την τύχη της Ευρώπης θα προέρχονταν από τις Δυνάμεις της Συμμαχίας και θα ήταν υποχρεωτικές για τη Γαλλία και κατά δεύτερο λόγο για τα μικρότερα κράτη.

ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της Βιέννης συνήλθε στην αυστριακή πρωτεύουσα τον Σεπτέμβριο του 1814, με ένα μήνα καθυστέρηση λόγω διαφωνιών μεταξύ των Συμμάχων. Υπήρξε το μεγαλύτερο Συνέδριο του 19ου αιώνα. Στο προσκήνιο κινήθηκε η κοσμική ζωή. Στα παρασκήνια οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των τεσσάρων και της Γαλλίας, η οποία, χάρις στη διπλωματική δεξιότητα του Ταϋλλεράνδου, ο οποίος την αντιπροσώπευσε, κατόρθωσε να γίνει δεκτή στο ευρωπαϊκό Διευθυντήριο των Μεγάλων Δυνάμεων. Τα μικρότερα κράτη δεν κλήθηκαν καν να πουν τη γνώμη τους. Υπέκυψαν στις αποφάσεις των Μεγάλων.

Ενώ όμως το Συνέδριο συνέχιζε αμέριμνα τις εργασίες του, ο Ναπολέων δραπετεύει από το νησί Έλβα, όπου τον είχαν περιορίσει οι Σύμμαχοι, αποβιβάζεται στη νότιο Γαλλία κι έπειτα από θριαμβευτική πορεία διά μέσου της χώρας φτάνει τις 15 Μαρτίου 1815 στο Παρίσι και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της Γαλλίας. Διατυπώνει ειρηνικές προτάσεις προς τους Συμμάχους, οι οποίοι όμως δεν δέχονται καμία συζήτηση μαζί του και αρχίζουν νέα εκστρατεία εναντίον του. Ακολουθεί η ήττα του Βατερλώ και η υπογραφή της δεύτερης Συνθήκης των Παρισίων της 8/20 Νοεμβρίου 1815 μεταξύ των Συμμάχων και της Γαλλίας. Αυτή τη φορά ο Ταϋλλεράνδος δεν κατορθώνει να επιτύχει ευνοϊκές ρυθμίσεις υπέρ της χώρας του. Έτσι η Γαλλία με την Συνθήκη της 8/20 Νοεμβρίου υποχρεώνεται:

1) Στην παραχώρηση ορισμένων οχυρών θέσεων στην αριστερή όχθη του Ρήνου και της Σαβοΐας.

2) Σε πολεμική αποζημίωση 700 εκατ. φράγκων, πληρωτέα μέσα σε πέντε χρόνια.

3) Στην πληρωμή όλων των παλιών γαλλικών χρεών και πριν από την επανάσταση και όσα δημιούργησε ο γαλλικός στρατός στις χώρες που είχε καταλάβει. Ως την τελειωτική εξόφληση στρατιά 150.000 ανδρών, που θα την αποτελούσαν 5 σώματα στρατού από 30.000 το καθένα (τα 4 θα προέρχονταν από τις 4 Δυνάμεις και το πέμπτο από μονάδες των μικροτέρων συμμάχων). Όλες τις δαπάνες του στρατού κατοχής, ανερχόμενες σε 130 εκατομ. φράγκα το χρόνο, θα τις πλήρωνε η Γαλλία.

ΠΡΙΝ ΟΜΩΣ από την τελική εκστρατεία εναντίον του Ναπολέοντα οι σύνεδροι της Βιέννης αποφασίζουν να υπογράψουν, τις 9 Ιουνίου 1815, την Τελική Πράξη του Συνεδρίου της Βιέννης. Η Πράξη αυτή περιλαμβάνει 121 άρθρα και ρυθμίζει τα πράγματα της Ευρώπης ως εξής:

1) Η Αυστρία παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της στις Καθολικές Κάτω Χώρες, αλλά σε αντάλλαγμα προσάρτησε ανατολικά πολωνικές επαρχίες και τη Γαλικία, στο νότο τη Δαλματία, την Ιστρία και την Ιλλυρία, επίσης το Τυρόλο και το Σάλτσμπουργκ. Στην Ιταλία προσάρτησε τη Βενετία και τη Λομβαρδία. Με τους διάφορους Δούκες του οίκου των Αψβούργων, τους οποίους εγκατέστησε επί κεφαλής μικρών κρατιδίων, ασκούσε την ηγεμονία της σ’ ολόκληρη τη χερσόνησο. Το βασίλειο των Δύο Σικελιών αναγκάστηκε να υπογράψει αμυντική συνθήκη με την Αυστρία.

2) Στο ανεξάρτητο Βασίλειο των Κάτω Χωρών προσαρτήθηκαν οι Βελγικές επαρχίες και το Λουξεμβούργο, το οποίον συμμετείχε συγχρόνως στη Γερμανική Συνομοσπονδία ως το 1890, που ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο Δουκάτο.

3) Η Πολωνία διαμελίσθηκε. Επαρχίες της προσαρτήθηκαν από τους ισχυρούς γείτονες της, εκτός από την πόλη της Κρακοβίας, που αποτέλεσε ανεξάρτητη αριστοκρατική δημοκρατία. Οι πολωνικές επαρχίες που κατακυρώθηκαν στη Ρωσία, αποτελέσανε αυτόνομο βασίλειο με βασιλέα το Ρώσο Αυτοκράτορα.

4) Η Δανία προσάρτησε τα Δουκάτα του Χόλσταιν και του Λάουεμπουργκ, τα οποία όμως αποτελέσανε μέλη της Γερμανικής Ομοσπονδίας. Εξ άλλου όμως παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της στη Νορβηγία, που προσαρτήθηκε στη Σουηδία, η οποία έχασε τη Φιλανδία προς όφελος της Ρωσίας.

5) Η Ελβετία, μετά την προσάρτηση της Γενεύης και την ενοποίηση των καντονιών, ανακηρύχθηκε σε κατάσταση διαρκούς ουδετερότητας.

6) Το Αννόβερο ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο Βασίλειο υπό τον Βασιλιά της Αγγλίας. Πήρε όμως συγχρόνως μέρος στη Γερμανική Συνομοσπονδία.

7) Η Αγγλία απέκτησε τη Μάλτα, όλες τις γαλλικές αποικίες και το μεγαλύτερο μέρος των ολλανδικών κτήσεων.

8) Η Ρωσία εκράτησε όλες τις κτήσεις, έλαβε το μεγαλύτερο μέρος της Πολωνίας, τη Γεωργία και ενίσχυσε τη θέση της στην Ανατολή με συνεχή πίεση επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

9) Η Γερμανία παρέμεινε διαιρεμένη σε διάφορα ανεξάρτητα κράτη, τα οποία αποτελέσανε τη Γερμανική Συνομοσπονδία υπό την προεδρία του Αυτοκράτορα της Αυστρίας. Κοινό όργανο της Συνομοσπονδίας η Δίαιτα, η οποία είχε έδρα τη Φραγκφούρτη και στην οποία αντιπροσωπεύονταν οι κυβερνήσεις των ομόσπονδων κρατών. Η σύνθεση και ο τρόπος διοίκησης της Συνομοσπονδίας δεν ανταποκρίνονταν στο συμφέρον και τις προσδοκίες των γερμανικών λαών, εξυπηρετούσε δε μόνον τα συμφέροντα της Αυστρίας.

10) Η Πρωσία προσάρτησε τη βόρεια Σαξωνία, πόλεις στην αριστερή όχθη του Ρήνου, τη Δυτική Πομερανία, το λεκανοπέδιο του Σάαρ και τμήμα του Λουξεμβούργου.

11) Η Ιταλία παρέμενε ως γεωγραφική έκφραση χωρίς καμιά πολιτική οργάνωση. Ο Πάπας ανέκτησε την κοσμική του εξουσία μέσα στα όρια του παπικού κράτους. Η Αυστρία με προσαρτήσεις και έλεγχο των μικρών κρατιδίων διά μέσου μελών της οικογενείας των Αψβούργων ελέγχει ολόκληρη τη χερσόνησο.

12) Το Συνέδριο αποδέχθηκε ορισμένους κανόνες διεθνούς δικαίου, όπως την αρχή της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στους ποταμούς, την κατάργηση του δουλεμπορίου, την αντιμετώπιση της πειρατείας κ.ά.

Με τις συνθήκες της Βιέννης και τη Συνθήκη του Παρισιού της 8/20 Νοεμβρίου 1815 εξασφαλίστηκε η ισορροπία μεταξύ των μεγάλων σε βάρος των μικρών κρατών. Οι λαϊκοί πόθοι και οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης παραγνωρίστηκαν και η νέα τάξη πραγμάτων στηρίχθηκε στο εδαφικό καθεστώς, που διαμορφώθηκε στη Βιέννη, και στην αριστοκρατική οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας.

Δύο κυρίως κράτη βγήκανε από τους ναπολεόντειους πολέμους ιδιαίτερα ενισχυμένα. Η Πρωσία, που με τις προσαρτήσεις και την επιβεβαίωση της στρατιωτικής της ισχύος στα πεδία των μαχών, αναδεικνύεται σε μεγάλο γερμανικό κράτος, που μπορεί να ισορροπήσει τη γαλλική δύναμη. Και η Αγγλία, η οποία, με την εξασφάλιση της ισορροπίας στην Ευρώπη και την προσάρτηση υπερποντίων αποικιών, θέτει τις βάσεις της θαλασσοκρατορίας της.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ υπογραφή της Τελικής Πράξεως του Συνεδρίου της Βιέννης και τη δεύτερη συνθήκη των Παρισίων, οι Μεγάλες Δυνάμεις θέλησαν να εξασφαλίσουν: 1) Τη διατήρηση του εδαφικού καθεστώτος των συνθηκών της Βιέννης 2) Το σεβασμό της αρχής της νομιμότητας και 3) Την οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας επί ολιγαρχικών βάσεων. Για το σκοπό αυτό υπέγραψαν δύο συνθήκες: Τής Τετραπλής Συμμαχίας και της Ιεράς Συμμαχίας.

Με την πρώτη, που υπογράφτηκε τις 24 Νοεμβρίου 1815, μεταξύ των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων, Ρωσίας, Αυστρίας, Αγγλίας και Πρωσίας, αποσκοπείτο η διατήρηση του εδαφικού καθεστώτος, που είχε προκύψει από τη συνθήκη της Βιέννης, καθώς και η διασφάλιση της ειρήνης με περιοδικές διασκέψεις, αμοιβαίες υποχωρήσεις και στρατιωτικές επεμβάσεις για την τήρηση της τάξεως. Αργότερα στην συνθήκη προσχώρησε ως πέμπτη δύναμη και η Γαλλία οπότε πήρε το όνομα Πενταρχία.

Η συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας οφειλόταν σε αποκλειστική πρωτοβουλία του Αυτοκράτορα της Ρωσίας. Υπογράφτηκε τις 14 Σεπτεμβρίου 1815 από τους ηγεμόνες της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας. Σκοπός της η εξασφάλιση της ησυχίας και της ευημερίας των λαών.

στην πραγματικότητα όμως η εξασφάλιση της νομιμότητας, δηλ. των θρόνων των ηγεμόνων, με την κατάπνιξη κάθε λαϊκής εξεγέρσεως. Με την Ιερά Συμμαχία δεσμεύονταν μόνον οι ηγεμόνες, γι’ αυτό δεν προσχώρησε σ ’ αυτήν ο βασιλιάς της Αγγλίας, ο οποίος δικαιολόγησε την άρνησή του με συνταγματικά κωλύματα.

Διαφοροι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι απώτερος σκοπός του Αλέξανδρου ήταν να παρασύρει τις Μεγάλες Δυνάμεις σε μία νέα σταυροφορία κατά των Τούρκων. Η εξέλιξη όμως των γεγονότων απέδειξε ότι η Ιερά Συμμαχία απέβη τελικά όργανο στα χέρια του Μέττερνιχ για την προάσπιση της αντιδραστικής πολιτικής του και της ισορροπίας των δυνάμεων σε βάρος των λαϊκών διεκδικήσεων. Ο Καποδίστριας εξ αρχής υπήρξε αντίθετος προς τη Συνθήκη αυτή και διατύπωσε ευθέως την αντίθεση του προς τον Ρώσο Αυτοκράτορα.

ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ υπογράφτηκε τις 5/17 Νοεμβρίου 1815 και μία ακόμη συνθήκη με την οποία τα Ιόνια Νησιά συγκρότησαν ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος υπό την προστασία της Αγγλίας. Η συνθήκη αυτή υπήρξε καρπός επίμονων προσπαθειών και έντονης διπλωματικής δραστηριότητας του Καποδίστρια, όπως προκύπτει από τα δημοσιευόμενα στον τόμο κείμενα.

Όσον αφορά το θέμα των χρεών της Γαλλίας, είχαν πραγματοποιηθεί μεταξύ 1816 και 1818 διαφοροι διακανονισμοί. Η κυβέρνηση Ρισελιέ θέλοντας ν’ απαλλάξει το συντομότερο τη χώρα της από την ξενική κατοχή κατέβαλε 45 εκατομ. φράγκα το τετράμηνο έναντι των 700 εκατομ. φράγκων της πολεμικής αποζημιώσεως. Για να το επιτύχει αυτό είχε δανειστεί από Τράπεζες του Λονδίνου και του Άμστερνταμ 284 εκατομ. φράγκα υπό δυσβάστακτους όρους. Συγχρόνως ο Ρισελιέ ζήτησε τον Απρίλιο του 1816 να ελαττωθεί ο στρατός κατοχής, ώστε να εξοικονομήσει χρήματα κι από αυτή την πλευρά. Το αίτημα έγινε δεκτό και από τον Απρίλιο του 1817 η δύναμη της στρατιάς μειώθηκε σε 120.000 άνδρες. Εκείνο όμως που φαινόταν άλυτο ήταν το θέμα των παλιών χρεών, γιατί είχαν παρουσιαστεί εν τω μεταξύ 135.000 διεκδικητές με απαιτήσεις ύψους 1500 εκατομ. φράγκων. Η διάσκεψη των πρεσβευτών των Δυνάμεων, που επόπτευε την εκτέλεση της συνθήκης των Παρισίων, δέχθηκε τον Απρίλιο του 1818 να πληρώσει η Γαλλία κατ’ αποκοπή 240 εκατομ. φράγκα.

Αλλά η ρύθμιση των πολεμικών χρεών της Γαλλίας δεν εκάλυπτε όλες τις διαφορές και διαφωνίες που είχαν ανακύψει μεταξύ των Συμμάχων από την υπογραφή της Συνθήκης της 24 Νοεμβρίου 1815. Η Αγγλία έβλεπε την Τετραπλή Συμμαχία ως μέσο μη επικράτησης της Γαλλίας, ενώ ο Τσάρος την παρέμβαση των μεγάλων τη θεωρούσε ως μέσο παγκόσμιας ισορροπίας. Η αντίθεση αυτή υποβοηθούσε τα σχέδια του Μέττερνιχ και δημιουργούσε θέματα. Γι’ αυτό κρίθηκε απαραίτητη μια νέα διάσκεψη των Συμμάχων της Τετραπλής, η οποία και συνήλθε τα τέλη Σεπτεμβρίου 1818 στο Αιξ λα Σαπέλ.

Στο Αιξ λα Σαπέλ υπογράφτηκε σύμβαση μεταξύ Γαλλίας και των Τεσσάρων, που όριζε ότι τα στρατεύματα κατοχής θα αποχωρούσαν τις 30 Νοεμβρίου, ότι το υπόλοιπο της πολεμικής αποζημίωσης, ύψους 286 εκατομ. φράγκων, περιοριζόταν σε 265 εκατ. φράγκα. Για τα 165 εκατ. εγγυόταν οι Τράπεζες, που είχαν ήδη δανείσει στη Γαλλία, ενώ τα υπόλοιπα θα πληρώνονταν σε γαλλικά χρεώγραφα, στην τιμή που θα είχαν την ημέρα της πληρωμής.

Έπειτα από τη συμφωνία αυτή η Γαλλία έγινε δεκτή στη Συμμαχία των Μεγάλων, η οποία από Τετραπλή ονομάστηκε Πενταπλή. Επρόκειτο περί επιτυχίας της Γαλλίας που οφειλόταν κυρίως στην υποστήριξη της Ρωσίας, οι εκπρόσωποι της οποίας είχαν διαγνώσει σωστά ότι ο φυσικός σύμμαχος της Ρωσίας στη Δύση ήταν η Γαλλία.

Το Συνέδριο του Αιξ λα Σαπέλ διακήρυξε, για μια ακόμη φορά, ότι η αρχή της επέμβασης στις ξένες χώρες για την επιβολή η προστασία του νομίμου καθεστώτος, αποτελούσε μέρος του Δημοσίου Δικαίου που ίσχυε τότε στην Ευρώπη. Στην επανάληψη της αρχής αυτής οδήγησε η διαπίστωση ότι τα πνεύματα των λαϊκών τάξεων είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται κατά του καθεστώτος των συνθηκών της Βιέννης.

Επιμέλεια Κ. ΔΑΦΝΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελ.

Κ. ΔΑΦΝΗ: Προλογικό Σημείωμα ............................. ζ'

Π. ΠΕΤΡΙΔΗ: Εισαγωγή ...................................... ια '

ΚΕΙΜΕΝΑ: Έτους 1815 ..................................... 1

Έτους 1816 ........................................ 111

Έτους 1817 ........................................ 191

Έτους 1818 ........................................ 227

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ .............................................. 355



ΑΡΧΕΙΟΝ

ΙΩΑΝΝΟΥ

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

Στην μνήμη του Γρηγόρη Δαφνή