Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄

Par la première mesure les Puissances alliées conserveraient une égalité parfaite dans leurs rapports avec la France et cet État serait tenu de payer une contribution pécuniaire destinée à subvenir aux frais occasionnés par la guerre actuelle et à mettre en même temps les Etats limitrophes en mesure de pouvoir garantir par de nouvelles fortifications leur propre sûreté, et conséquemment celle de l’ Europe contre l’ immense et menaçante ligne de places fortes que la France présente le long de ses frontières du côté de la Belgique et du Rhin.

C’est à ces titres qu’une contribution considérable pourrait être légimement fournie par la France aux Puissances alliées comme moyen de concilier la conservation de son intégrité territoriale avec ce qu’elle doit à la sûreté et à la tranquillité générale si longtemps sacrifiées à ses tentatives et à son ambition.

En percevant cette contribution, les Puissances ne violeraient aucun principe de justice.

En s’y soumettant la France y trouverait son salut sans voir son existence politique compromise par la nature et la force du remède.

Mais comme il est de toute impossibilité de retirer à la fois ou en peu de temps toute la somme de cette contribution, il s’ ensuit que les Alliés auraient à ce titre le droit d’ occuper une ligne militaire dans le territoire français jusqu’à l’époque où cette contribution serait acquittée. — Par cette mesure fondée sur un droit incontestable, les Alliés obtiendraient indirectement l’autre avantage, celui de mettre à l’ épreuve du temps et de l’ expérience la garantie morale, qui consisterait dans la réforme constitutionnelle de la Monarchie française.

En effectuant cependant cette mesure, les Alliés ne sauraient maintenir l’égalité de leurs rapports actuels avec la France. On a déjà démontré que ce n’est que du consentement du gouvernement que les Alliés pouvaient garder en France une position militaire. Or s’il y a moyen d’obtenir ce consentement libre, ce n’est qu’en offrant au gouvernement français des garanties qui le mettent en état de persuader à la nation que cette attitude militaire des Alliés sur le territoire français cessera aux conditions et dans le temps déterminé par un traité formel.

Il suit de cette considération que parmi les Puissances alliées, celles, dont les troupes pourraient le plus convenablement occuper une position militaire en France, ne sauraient à la fois être considérées comme propres à offrir cette garantie. Elle serait conséquemment réservée aux Puissances, dont les troupes évacueraient immédiatement le territoire français.

Ces deux systèmes de garanties positives présentent nombre de combinaisons faciles à saisir, et sur lesquelles il parait prématuré d’ entrer dans des développemens ultérieurs. — Il s’agirait de réunir les opinions des cabinets sur le système qu’on jugerait le plus adapté aux circonstances, et le plus conforme au principe comme au but que l’ Alliance s’ est proposé.

Formes à suivre pour obtenir de la France les garanties que les Alliés jugeront nécessaires

Mais quel que soit le système de garantie qu’adopteront les Puissances, les formes, à suivre pour les réaliser ne peuvent être que celles d’une négociation amicale avec le gouvernement français.

L’Europe a été et se trouve l’alliée de ce gouvernement. L’ayant replacé à la tête de la nation française, elle est en paix avec la France. — Si ce gouvernement ne s’ouvre pas encore avec une pleine et entière confiance aux alliés, si toute la France, ou pour mieux dire, le parti le plus immédiatement intéressé à la révolution, ne se rallie pas encore de bonne foi au gouvernement; c’est que les Alliés n’ont point déclaré dans quelles intentions ils occupent la France et se proposent de s’y maintenir.

Le traité du 25 Mars et les déclarations des Alliés sont sous les yeux de la nation française.

Bonaparte, objet principal de l’une et de l’autre, est en leur pouvoir. — Le roi est censé gouverner légitimement la France. — Néanmoins les armées alliées vont prendre des cantonnements.

On travaille à un système d’ administration destiné à pourvoir à leur subsistance pour un long espace de temps — Des divergences momentanées, provoquées par l’ ascendant du pourvoir militaire, font croire que quelques unes des armées alliées se considèrent en pays ennemi. — Le silence des cabinets glace les esprits, autorise toutes les méfiances, allarme une nation ivre d’orgueil et d’amour propre et capable encore d’une grande énergie, — double ses souffrances, peut exciter en elle le désespoir. — Il est dont urgent que les cabinets s’ expliquent catégoriquement avec le gouvernement français sur les garanties qu’ils se proposent de lui demander. A cet effet il parait nécessaire:

1) de se concerter sans délai sur ces garanties et de les déterminer de commun accord:

2) d’ entamer une négociation formelle avec le gouvernement français afin de les lui faire adopter;

3) de consigner le résultat de cette négociation dans un traité qui serait stipulé entre les Puissances alliées et la France, et de donner en conséquence de ce traité une déclaration par laquelle, en anonçant la fin de la guerre, on déterminerait les rapports de la France avec les Puissances signataires des traités du 25 Mars.

On pourrait objecter ici qu’il serait imprudent d’aborder ces questions avec le gouvernement français, tant que plusieurs des forteresses sont encore au pouvoir de leurs garnisons, et tant que l’armée n’est pas licenciée et dissoute.

Cette objection porte essentiellement sur la crainte d’une réaction de la part de l’armée du gouvernement et de la nation.

L’ armée et la nation se prêteront aux vues des Alliés, s’ils se bornent à procurer à la France une constitution solidement établie et propre à rallier tous les partis. Dans ce cas le gouvernement ne peut que seconder les intentions des Alliés. — Cette réaction ne saurait donc avoir lieu toutes les fois que les prétentions des Alliés. — Cette réaction ne saurait donc avoir lieu toutes les fois que les prétentions des Alliés seront conformes aux principes et aux conditions sur lesquels repose leur alliance.

D’ailleurs peut-on supposer que le gouvernement concoure à mettre les Alliés en possession des forteresses, tant qu’il ignore leur système politique à l’ égard de la France?

Dissourda-t-il l’ armée, pour se placer dans un état de nullité absolue et pour souscrire à toutes les loix que la force voudrait lui imposer?

L’ ensemble de ces considérations démontre qu’en gardant un silence, qui provoque et autorise toute espèse d’appréhensions, les Alliés n’ obtiendront pas ce qu’ils semblent désirer, c’est à dire, la faculté de tout pouvoir et de tout obtenir, sans compromettre la sûreté de leurs armées et la liberté de leurs communications.

De plus grands détails sur le mode de combiner les garanties morales aux garanties réelles, et d’en déterminer les proportions, ne sauraient trouver place dans ce mémoire. Il convient de les réservér pour le moment où l’on sera d’accord sur les principes qui y sont exposés.

«H Ευρωπαϊκή συμμαχία και ο πόλεμος που, πριν από λίγο, τερματίστηκε επιτυχώς, με τη μάχη της 18ης Ιουνίου, είχαν σα σκοπό:

1. Να απελευθερώσουν τη Γαλλία από τον Βοναπάρτη και το επαναστατικό σύστημα που τον είχε επαναφέρει στο θρόνο.

2. Να επαναφέρουν το κράτος αυτό στην εσωτερική κατάσταση και στις εξωτερικές σχέσεις, που είχαν αποκατασταθεί με την ειρήνη των Παρισίων.

3. Να εγγυηθούν στη Γαλλία και στην Ευρώπη την απαραβίαστη τήρηση των συμφωνιών που βασίστηκαν στη συνθήκη (ειρήνης) των Παρισίων και συμπληρώθηκαν με τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης.

4. Ο Βοναπάρτης και οι συνεργάτες του είναι στη διάθεση των συμμάχων. Ο στρατός του υποτάχθηκε. (Σύντομα) θα διαλυθεί. Ο Λουδοβίκος XVIII βρίσκεται στο Παρίσι. Το έθνος αναγνωρίζει τον μονάρχη αυτόν σαν μεσολαβητή για την ειρηνοποίηση με την Ευρώπη.

5. Τα συμμαχικά στρατεύματα κατέλαβαν τη Γαλλία, συντηρούμενα από αυτή.

6. Ο πρωταρχικός και ουσιωδέστερος σκοπός της συμμαχίας και του πολέμου πραγματοποιήθηκε.

7. Απομένει τώρα να επιτευχθεί και ο δεύτερος: η εξασφάλιση δηλαδή, με μέτρα ισχυρά και αποτελεσματικά, της γαλήνης στη Γαλλία και συνεπώς στην Ευρώπη.

8. Η γαλήνη αυτή δεν είναι δυνατόν να εδραιωθεί στη Γαλλία, παρά μόνο στα πλαίσια μιας τάξεως πραγμάτων που θα καταστήσει αδύνατη την επανεμφάνιση των επαναστάσεων. Η γαλήνη στην Ευρώπη δεν μπορεί να εδραιωθεί παρά μόνο όταν η Γαλλία σαν πολιτικό σώμα, καταστεί ανίσχυρη να την προσβάλει.

9. Κάτω από αυτή την αρχή, κάτω από το σύγχρονο καθεστώς της κοινής γνώμης στη Γαλλία και, τέλος, κάτω από την επίδραση της συνθήκης της 25ης Μαρτίου,2 προέρχονται λογικά όλα τα ζητήματα που αφορούν στις εγγυήσεις, τις οποίες έχουν το δικαίωμα να απαιτήσουν οι σύμμαχοι από το Γαλλικό έθνος, για να εξασφαλιστούν κατά τρόπο απαραβίαστο και μόνιμο τα αποτελέσματα των μεγάλων θυσιών στις οποίες υποβλήθηκαν για το κοινό καλό. Οι εγγυήσεις αυτές είναι ηθικές και πραγματικές. Οι μεν δεν μπορούν να βασιστούν στην κοινή γνώμη· οι δε βασίζονται στην ισχύ. Ένα Σύνταγμα που θα εδραίωνε την εξουσία των δικαιοδοσιών του βασιλέα πάνω στην εθνική αντιπροσωπεία και θα συνταύτιζε τα απορρέοντα, μετά από εικοσιπέντε χρόνια επανάστασης, συμφέροντα με τα συμφέροντα της βασιλείας, θα ήταν ισχυρό να εξασφαλίσει το σύνολο των ηθικών εγγυήσεων.

Η άμεση ή έμμεση μείωση των δυνάμεων του Γαλλικού έθνους, η προσωρινή ή μόνιμη παρουσία των ξένων Δυνάμεων στη Γαλλία, αποτελούν γενικά τις πραγματικές εγγυήσεις.

Χρειάζεται λοιπόν να εξεταστούν αμφότερες οι εγγυήσεις, για να αποφασιστεί:

10. Αν μπορούν νόμιμα οι σύμμαχες Δυνάμεις να αναζητήσουν τις εγγυήσεις, τις οποίες δικαιούνται να απαιτήσουν από τη Γαλλία, στη μία ή στην άλλη ή και στις δύο κατηγορίες των εγγυήσεων.

Αφού προσδιοριστεί επακριβώς η φύση αυτών των εγγυήσεων, απαιτείται παράλληλα να εξεταστούν οι τρόποι με τους οποίους θα μπορέσουν οι σύμμαχες Δυνάμεις να τις επιβάλουν ομαλά και σύμφωνα προς τις αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η συμμαχία τους.

Πραγματικές εγγυήσεις

Κατ’ αρχήν θα εξεταστούν οι εγγυήσεις που ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία. Αυτές μπορεί να είναι οι ακόλουθες:

Α. Ο περιορισμός των ορίων που καθορίστηκαν στη Γαλλία με τη συνθήκη των Παρισίων.

Β. Η κατάληψη της αμυντικής γραμμής που εγγυάται τα σύνορά της και η καταστροφή των οχυρώσεων.

Γ. Η στέρηση όλου του υλικού της στρατιωτικής της δύναμης και η καταστροφή των πηγών εφοδιασμού του.

Δ. Η επιβολή στο έθνος αυτό μιας χρηματικής εισφοράς που θα το εμποδίσει επί μακρόν να ανορθωθεί από την παρούσα κρίση.

Οι σύμμαχες Δυνάμεις, όταν έλαβαν τα όπλα εναντίον του Βοναπάρτη και των οπαδών του, δεν θεώρησαν τη Γαλλία ως χώρα εχθρική. (Διακήρυξη της 13ης Μαρτίου, συνθήκη της 25ης Μαρτίου, διακήρυξη της 12ης Μαΐου).

Κατά συνέπεια η παρούσα κατοχή του βασιλείου της Γαλλίας δεν παρέχει σ’ αυτές και το δικαίωμα της κατακτήσεως.

Σκοπός του πολέμου υπήρξε η διατήρηση της συνθήκης των Παρισίων, καθώς βασίστηκε στις γραπτές συμφωνίες του Συνεδρίου της Βιέννης. Κατά συνέπεια, το τέλος του πολέμου δεν μπορεί να επιφέρει ούτε την τροποποίηση της συνθήκης των Παρισίων, καθώς και εκείνων, που θα επακολουθούσαν αναγκαστικά για όλες τις επόμενες συμφωνίες.

Εάν, συνεπώς, δεσμεύονταν οι σύμμαχες Δυνάμεις, κάτω από την παρούσα περίσταση, που θα παρείχε το δικαίωμα της κατακτήσεως πάνω στη Γαλλία, θα έπρεπε τότε αναγκαστικά να προσδιοριστούν εκ των προτέρων από μια νέα συνθήκη οι αιτίες και οι αρχές της αλλαγής αυτής του συστήματος· αλλά οι αιτίες αυτές και οι αρχές θα έρχονταν σε αντίφαση με εκείνες που καθορίστηκαν από τη συνθήκη των Παρισίων και από τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης.

Πραγματικά, οι αποφάσεις αυτές είχαν σα σκοπό την ανοικοδόμηση των διαφόρων κρατών πάνω σε μια κλίμακα πρόσφορη για την αποκατάσταση μιας δίκαιας ισορροπίας στην Ευρώπη.

Εάν θιγόταν η ακεραιότητα της Γαλλίας, θα χρειαζόταν να επανεξεταστούν όλες οι αποφάσεις της Βιέννης, να προσδιοριστούν νέες εδαφικές διαρρυθμίσεις και να εφαρμοστεί ένα νέο σύστημα ισορροπίας. Αυτή η δύσκολη επιχείρηση, η αντίθετη προς τις φιλελεύθερες αρχές των μεγάλων Δυνάμεων, θα μετέβαλε την ομοιόμορφη πορεία που ακολούθησαν μέχρι σήμερα και η οποία μόνη εξασφαλίζει τη γαλήνη των λαών.3

Οι σύμμαχοι αναγνώρισαν τον βασιλέα της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του σφετερισμού της εξουσίας από το Ναπολέοντα Βοναπάρτη· η δύναμη των όπλων τους τον αποκατέστησε πριν από λίγο στο θρόνο του. Κατά συνέπεια, η δικαιοσύνη και το συμφέρον τους, τους επιβάλουν να ενισχύσουν την εξουσία αυτού του μονάρχη και να τον βοηθήσουν, με όλη τη δύναμή τους, να εδραιώσει πάνω σε ένα γενικό και εθνικό συμφέρον την ηθική ισχύ της κυβερνήσεως του.

Θα καταστρεφόταν εκ των προτέρων η αποκατάσταση αυτής της μοναρχίας, εάν εξαναγκαζόταν ο βασιλέας να δεχθεί παραχωρήσεις που θα πρόδιδαν στο γαλλικό λαό τη δυσπιστία με την οποία αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές Δυνάμεις τη σταθερότητα του ίδιου του έργου τους.

Η άμεση η έμμεση εξασθένιση των δυνάμεων του γαλλικού έθνους, προς το σκοπό του εξαναγκασμού για το σεβασμό της κυβερνήσεως την οποία επιθυμεί η Ευρώπη να αναγνωρίσει ως νόμιμη, θα ισοδυναμούσε με τη γνωστοποίηση προς τη Γαλλία ότι μία νόμιμη κυβέρνηση θα απέβαινε γι’ αυτή καταστροφική, θα δικαιολογούσε πιθανώς στα μάτια των απογόνων όλες τις φρικαλεότητες της επανάστασης, θα έπειθε τη Γαλλία ότι ο πόλεμος δεν τερματίστηκε και θα υποχρέωνε τις Δυνάμεις να παραμείνουν σε κατάσταση ετοιμότητας για να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τον πόλεμο.

Αυτές οι παρατηρήσεις καθώς και ό,τι άλλο θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει από αυτές, αποκαλύπτουν την πραγματική πολιτική αξία όλων των εγγυήσεων που υπάγονται αποκλειστικά σ’ αυτή την κατηγορία.

Ηθικές εγγυήσεις

Κανένα σύστημα διακυβέρνησης στη Γαλλία, δεν μπορεί να προσφέρει από μόνο του την απόλυτη εγγύηση της σταθερότητάς του. Είναι ανώφελο να αναπτύξουμε την παρατήρηση αυτή, όπως θα ήταν άτοπο να εξετάσουμε εδώ, ποια, κάτω από τις παρούσες συνθήκες, θα ήταν η πιο κατάλληλη συνταγματική μεταρρύθμιση στη Γαλλία, για να εδραιώσει ισχυρά τη βασιλική εξουσία και για να εξαλείψει ολοκληρωτικά από αυτή τη χώρα κάθε εστία επανάστασης.

Μπορούμε να αναγνωρίσουμε όμως ότι, προστατευμένη για πάντα η Γαλλία από το ενδεχόμενο της επιστροφής της δυναστείας του Βοναπάρτη και την ολέθρια επιρροή της, ο βασιλέας της μπορεί και οφείλει να αποκαταστήσει τη συνταγματική του εξουσία κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να συσπειρωθεί σταθερά γύρω από το θρόνο του η υγιής μερίδα του λαού και η πλειοψηφία του έθνους.

Οι σύμμαχες Δυνάμεις δεν μπορούν όμως να επιτρέψουν την εξάρτηση του αποτελέσματος όλων των θυσιών τους από την υποθετική αυτή κατάσταση πραγμάτων, η οποία ως μόνη εγγύηση θα είχε αφηρημένες γνώμες και εικαστικούς συνδυασμούς.

Είναι συνεπώς ορθό να συμπεράνουμε ότι οι σύμμαχες Δυνάμεις δεν είναι σε θέση να βρουν μόνον στην κατηγορία των ηθικών εγγυήσεων εκείνες τις εγγυήσεις τις οποίες οφείλουν να εμφανίσουν στην Ευρώπη ως τεκμήριο για τη θεμελίωση της γαλήνης της. Απαιτείται επομένως αναγκαστικά να αναζητηθούν αυτές οι εγγυήσεις και στις δύο κατηγορίες με βάση την αρχή ότι οι πραγματικές εγγυήσεις δεν είναι δυνατό να βασιστούν στο δικαίωμα της κατακτήσεως.

Ηθικές και πραγματικές εγγυήσεις

Ας υποθέσουμε ότι ο βασιλέας της Γαλλίας, μετά από την εναρμόνιση των απόψεών του με εκείνες των συμμάχων Δυνάμεων, κατόρθωνε να μεταρρυθμίσει

σει τη γαλλική μοναρχία κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα συμφέροντα όλων των κομμάτων να συγχωνευθούν από κοινού σε ένα μοναδικό συμφέρον, εκείνο που θα εξέφραζε την κυβέρνηση και την εθνική αντιπροσωπεία.

Αυτή η ηθική εγγύηση της αναχαίτισης κάθε επανάστασης στη Γαλλία, θα μεταβαλόταν σε πραγματική, εφόσον οι από αυτή συνεπαγόμενες: τάξη και γαλήνη δεν θα ήταν δυνατό να προσβληθούν από μία εσωτερική αντίδραση, όμοια με εκείνη η οποία επανέφερε στο θρόνο τον Βοναπάρτη. χωρίς να απαιτηθεί η παραμονή της Γαλλίας υπό την κατοχή ξένων στρατευμάτων. Αν η μεγάλη αυτή αλήθεια συνειδητοποιηθεί από το γαλλικό λαό, αν πεισθούν γι’

αυτή όλα τα κόμματα, τότε θα βρεθούν όλοι έμμεσα εξαναγκασμένοι να αναζητήσουν τη σωτηρία τους μόνο στην τήρηση του Συντάγματος το οποίο θα παραδεχτεί η Γαλλία για να βγει από το αδιέξοδο της ταπείνωσης και της εξουθένωσης, στο οποίο την οδήγησαν οι παραλογισμοί της.

Οι σύμμαχες Δυνάμεις είναι σε θέση με δύο τρόπους να πραγματοποιήσουν αυτό το σημαντικό σκοπό:

1) Ανανεώνοντας μεταξύ τους τις γραπτές συμφωνίες με εκείνες που προέκυψαν από τη συνθήκη της 25ης Μαρτίου, που έχουν ως σκοπό:

α. να αποκλείσουν το Ναπολέοντα Βοναπάρτη και την οικογένειά του από την επικυριαρχία στη Γαλλία, βάσει ενός γενικού νόμου τον οποίο θα επικυρώσει όλη η Ευρώπη·

β. να θέσουν σε ισχύ για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το αμυντικό μέρος της συνθήκης του Σωμόν εναντίον κάθε προσβολής, την οποία θα μπορούσε να επιφέρει η Γαλλία κατά της ασφάλειας των άλλων ευρωπαϊκών κρατών.

2) Καταλαμβάνοντας, με τη συναίνεση της παρούσας κυβέρνησης, μια στρατιωτική θέση στη Γαλλία και διατηρώντας αυτή τη θέση για ολόκληρο το χρονικό διάστημα που θα κρινόταν απαραίτητο προς το σκοπό:

α. να πεισθούν οι Δυνάμεις ως προς τη σταθερότητα του συστήματος διακυβέρνησης που θα υιοθετηθεί και το οποίο θα κριθεί κατάλληλο να θέσει φραγμό στις επαναστάσεις·

β. να δοθούν στα γειτονικά προς τη Γαλλία κράτη ο χρόνος και τα μέσα να ενισχύσουν τη γραμμή της στρατιωτικής άμυνας τους.

Με το πρώτο αυτό μέτρο θα διατηρούσαν οι σύμμαχες Δυνάμεις μία απόλυτη ισότητα στις σχέσεις τους με τη Γαλλία, και το κράτος αυτό θα εξαναγκαζόταν να καταβάλει μία χρηματική ευρωπαϊκή εισφορά, προοριζόμενη να καλύψει τα έξοδα του παρόντος πολέμου και να επιτρέψει ταυτόχρονα στα γειτονικά κράτη να εξασφαλίσουν με νέες οχυρώσεις την ασφάλειά τους καθώς και εκείνη της Ευρώπης από την τεράστια και απειλητική γραμμή των φρουρίων, που παρουσιάζει η Γαλλία κατά μήκος των συνόρων της προς την πλευρά του Βελγίου και του Ρήνου.

Γι’ αυτούς τους λόγους, θα ήταν δυνατό να καταβληθεί νόμιμα μια σημαντική εισφορά από τη Γαλλία προς τις σύμμαχες Δυνάμεις, έτσι ώστε να συνδυασθεί η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητάς της με τα όσα οφείλει υπέρ της γενικής ασφάλειας και γαλήνης, που για τόσο χρονικό διάστημα θυσίασε για την εκπλήρωση των σχεδίων της και των φιλοδοξιών της.

Με την είσπραξη αυτής της εισφοράς δεν θα παραβίαζαν οι Δυνάμεις καμία αρχή της δικαιοσύνης. Υποβαλλόμενη σ’ αυτή την εισφορά, θα επανακτούσε η Γαλλία τη σωτηρία της χωρίς να διακυβευθεί, από τη φύση και την ένταση αυτού του‘μέτρου, η ύπαρξη της.

Αλλά επειδή είναι ανέφικτο να εισπραχθεί εφ’ άπαξ η μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα όλο το ποσό της εισφοράς, θα είχαν οι Σύμμαχοι κατά συνέπεια το δικαίωμα να κατέχουν μία στρατιωτική γραμμή μέσα στο γαλλικό έδαφος, μέχρις ότου εξοφληθεί η εισφορά αυτή.

Με αυτή τη μέθοδο, βασισμένη σε ένα αναμφισβήτητο δικαίωμα, θα αποκτούσαν αμέσως οι Σύμμαχοι ένα ακόμη πλεονέκτημα: την υποβολή, στη δοκιμασία του χρόνου και της πείρας, της ηθικής εγγυήσεως που έγκειται στη συνταγματική μεταρρύθμιση της Γαλλικής μοναρχίας.

Με την επιβολή όμως αυτού του μέτρου, δεν θα μπορέσουν οι Σύμμαχοι να διατηρήσουν μία ισορροπία στις παρούσες σχέσεις τους με τη Γαλλία.

Έχει αποδειχτεί ήδη, ότι μόνο με τη συναίνεση της κυβέρνησης θα μπορούσαν οι Σύμμαχοι να διατηρήσουν στη Γαλλία μία στρατιωτική βάση.

Ο μόνος τρόπος συνεπώς να δοθεί αυτή η συναίνεση, είναι να παραχωρηθούν στη γαλλική κυβέρνηση εγγυήσεις, που θα τη βοηθούσαν να πείσει το έθνος ότι η στρατιωτική παρουσία των Συμμάχων πάνω στο γαλλικό έδαφος θα τερματιστεί υπό τους όρους και στο χρόνο, που θα προσδιοριστούν με ρητή συνθήκη.

Από αυτή την εκτίμηση συμπεραίνεται ότι ανάμεσα στις σύμμαχες Δυνάμεις, εκείνες των οποίων τα στρατεύματα θα μπορούσαν πιο εύκολα να κατέχουν μία στρατιωτική θέση στη Γαλλία, δεν είναι δυνατό ταυτόχρονα να θεωρηθούν κατάλληλες για να προσφέρουν την εγγύηση αυτή. Επομένως, θα απέμενε μόνο στις Δυνάμεις εκείνες, των οποίων τα στρατεύματα θα εκκένωναν αμέσως το γαλλικό έδαφος, το αποκλειστικό δικαίωμα αυτής της εγγυήσεως. Και τα δύο συστήματα των θετικών εγγυήσεων προσφέρουν διαφορους ευκολονόητους συνδυασμούς των οποίων οι εξελίξεις θα ήταν πρόωρο να εξετασθούν εδώ.

Θα έπρεπε να συσκεφθούν τα υπουργεία εκφέροντας απόψεις για το σύστημα το οποίο θα κρινόταν κατάλληλο στις περιστάσεις και περισσότερο σύμφωνο προς τις αρχές και το σκοπό που έθεσε η Συμμαχία.

Σκόπιμα μέτρα προς το σκοπό της παροχής από τη Γαλλία προς τους Συμμάχους των κρινόμενων αναγκαίων εγγυήσεων

Όποιο και να είναι το σύστημα εγγυήσεως το οποίο θα υιοθετήσουν οι Δυνάμεις, τα μέσα πάνω στα οποία θα στηριχθούν για να το υλοποιήσουν δεν μπορούν παρά να αποβλέπουν σε μια φιλική διαπραγμάτευση με τη γαλλική κυβέρνηση.

Η Ευρώπη υπήρξε και είναι σύμμαχος αυτής της κυβέρνησης. Την εγκατέστησε επικεφαλής του Γαλλικού έθνους και συνεπώς βρίσκεται σε ειρηνικές σχέσεις με τη Γαλλία. Αν η κυβέρνηση αυτή δεν εμπιστεύεται ακόμη απόλυτα τους Συμμάχους, αν η Γαλλία, η ορθότερα, το κόμμα το οποίο ενδιαφέρεται για την επανάσταση δεν συσπειρώθηκε ακόμη με καλή πίστη γύρω από την κυβέρνηση, είναι γιατί οι Σύμμαχοι δεν διακήρυξαν κάτω από ποιες προϋποθέσεις κατέχουν τη Γαλλία και κάτω από ποιες προϋποθέσεις έχουν την πρόθεση να παραμείνουν εκεί.

Η συνθήκη της 25ης Μαρτίου και οι διακηρύξεις των Συμμάχων βρίσκονται κάτω από τα βλέμματα του Γαλλικού έθνους.

Ο Βοναπάρτης, κύριο αντικείμενο της μιας και της άλλης διακήρυξης, είναι κάτω από την εξουσία των Συμμάχων. Θεωρείται ότι ο βασιλέας κυβερνά νόμιμα τη Γαλλία. Οι συμμαχικοί στρατοί ωστόσο, θα εγκατασταθούν στους στρατώνες. Προετοιμάζεται ένα σύστημα διοικήσεως προορισμένο να τους εφοδιάζει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Προσωρινές τυχόν διαφωνίες, οφειλόμενες στην επιρροή της στρατιωτικής ισχύος, δίνουν την εντύπωση ότι ορισμένοι από τους συμμαχικούς στρατούς θεωρούν πώς βρίσκονται σε εχθρική χώρα.

Η σιγή των υπουργείων οξύνει τα πνεύματα, εύνοεί όλες τις ενδεχόμενες υπόνοιες, προκαλεί ένα έθνος έξαλλο από υπερηφάνια, φιλότιμο κι ακόμη ικανό να αναπτύξει μεγάλη δραστηριότητα, ενισχύει την οδύνη του και μπορεί να τη μετατρέψει σε απελπισία.

Επείγει συνεπώς να συνεννοηθούν κατηγορηματικά τα υπουργεία με τη γαλλική κυβέρνηση ως προς τις εγγυήσεις που έχουν την πρόθεση να απαιτήσουν από αυτή.

Προς το σκοπό αυτό κρίνεται σκόπιμο:

1. Να συσκεφθούν οι Δυνάμεις χωρίς αναβολή πάνω σ’ αυτές τις εγγυήσεις, προσδιορίζοντας τες από συμφώνου-

2. Να έλθουν σε ρητή διαπραγμάτευση με τη γαλλική κυβέρνηση, επιδιώκοντας από την τελευταία την αποδοχή των εγγυήσεων

3. Να συμπεριλάβουν το αποτέλεσμα αυτής της νέας διαπραγματεύσεως σε μία συνθήκη που να συναφθεί ανάμεσα στις σύμμαχες Δυνάμεις και τη Γαλλία, προσδίδοντας ιδιαίτερη έμφαση σ’ αυτή, με μία διακήρυξη που να αναγγέλλει το τέλος του πολέμου και να προσδιορίζει τις σχέσεις της Γαλλίας

με τις Δυνάμεις, οι οποίες υπέγραψαν τη συνθήκη της 25ης Μαρτίου.

Θα μπορούσε κάποιος να αντιταχθεί, υποστηρίζοντας ότι θα ήταν απερίσκεπτο να θίγουν αυτά τα ζητήματα με τη γαλλική κυβέρνηση, εφόσον πολλά από τα φρούρια βρίσκονται ακόμη κάτω από την εξουσία των φρουρών τους και εφόσον δεν έχει διαλυθεί ο στρατός. Αυτή η αντίρρηση αναφέρεται ειδικά στο φόβο μιας αντίδρασης από ένα μέρος του στρατού, της κυβέρνησης και του λαού.

Ο στρατός και το έθνος θα αποδεχτούν τις απόψεις των Συμμάχων αν αυτοί αρκεστούν να παραχωρήσουν στη Γαλλία ένα Σύνταγμα με ισχυρές βάσεις και ικανό να διασφαλίσει την ενότητα όλων των κομμάτων. Στην περίπτωση αυτή δεν μπορεί η κυβέρνηση παρά να συμπράξει στις επιδιώξεις των Συμμάχων. Η αντίδραση συνεπώς θα αποφευχθεί, εφόσον οι απαιτήσεις των Συμμάχων θα είναι σύμφωνες προς τις αρχές και τους όρους στους οποίους βασίζεται η συμμαχία τους.

Εξάλλου θα ήταν δυνατό να υποτεθεί, ότι η κυβέρνηση θα συνέπραττε στην παράδοση των φρουρίων στους Συμμάχους, αγνοώντας το πολιτικό σύστημά της σε σχέση με τη Γαλλία; Θα διέλυε το στρατό για να βρεθεί σε κατάσταση απόλυτης εκμηδένισης, ώστε να υποταχθεί σε όλους τους νόμους που θα της επέβαλε η ισχύς;

Αυτές οι εκτιμήσεις αποδεικνύουν ότι με την τήρηση της σιγής, που προκαλεί και ανέχεται κάθε είδους φόβους, οι Σύμμαχοι δεν θα επιτύχουν εκείνο το οποίο φαίνεται να επιθυμούν, δηλαδή την ικανότητα να είναι παντοδύναμοι και να επιτυγχάνουν τα πάντα χωρίς να διακυβεύουν την ασφάλεια του στρατού τους και την ελευθερία των σχέσεών τους.

Θα ήταν άτοπο να αναλυθούν στο υπόμνημα αυτό περισσότερες τυχόν λεπτομέρειες για τον τρόπο του συνδυασμού των ηθικών και των πραγματικών εγγυήσεων και για τον προσδιορισμό της εκτάσεώς τους».

1. Βλ. Angeberg, Le Congrès de Vienne et les traités de 1815, τομ. B', 1863 σ. 1470-1476. Πρβλ. A. Schaumann, Geschichte des zweiten Pariser Friedens für Deutschland, 1844, δεύτερο μέρος σ. III-XΙΙ, VPR, τομ. Η σ. 442. Για τα προηγηθέντα της σύνταξης του υπομνήματος αυτού και των παρασκηνίων που αφορούσαν στη διευθέτηση του γαλλικού Ζητήματος, βλ. Π. Πετρίδη, Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η αντιμετώπιση των γαλλικών υποθέσεων από το Διευθυντήριο των Δυνάμεων, 1815-1818, Μελέτες κλπ. τομ. Α σ. 107 κ.ε. Βλ., εξάλλου, R. Flassan, Der Wiener Kongress, τομ. Β σ. 98 κ.ε., Κ. Griewank, Die europäische Neuordnung 1814/15, σ. 82 κ.ε., H. Kissinger, Grossmacht Diplomatie. Von der staats kunst Castlereaghs und Metternichs, 1962, σ. 165 κ.ε., J. Königer, Der Krieg von 1815 und die vertrage von Wien und Paris, 1865, σ. 13 κ.ε., Κ. Pappermann, Diplomatische Geschichte der jahre 1813-15, τομ. B' 1863, σ. 286 επ. Βλ., τέλος, επιστολή του Καποδίστρια προς τον πατέρα του, στις 22 Ιουλίου / 3 Αυγούστου 1815, από το

Παρίσι: «Αποτελεί έργον αντάξιον της μεγαθυμίας και του μεγαλείου των συμμάχων, το να εξασφαλίσουν εις την Γαλλίαν και εις την Ευρώπην μακρά έτη ησυχίας και ειρήνης, πράγμα διά το οποίον ασχολούνται επιμελώς αι συγκεντρωμέναι εις Παρισίους κυβερνήσεις», 77. Ενεπεκίδη, Ιωάννης Καποδίστριας, 176 ανέκδοτα γράμματα προς τον πατέρα του (1809-1820), 1972, σ. 208.

2. Βλ. για τη συνθήκη του Φοντενεμπλώ, στου 77. Πετρίδη, Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η αντιμετώπιση των γαλλικών υποθέσεων, ό.π., σ. 108, 77. Kissinger, Grossmacht Diplomatie, 1962, σ. 150.

3. Βλ. J. Bruguiere, Déclaration de l’ Empereur de Russie aux Souverains réunis au Congrès de Vienne, sur les affaires politiques amenées en France par le retour de Napoléon Bonaparte, 1815, passim. Για τις φιλελεύθερες απόψεις ειδικότερα του Καποδίστρια, πρβλ. P. Schroeder, Metternich’s Diplomacy, 1962, σ. 14 επ., W. Schwarz, Die Heilige Allianz, 1935, σ. 84 επ. Γενικότερα βλ. R. Trapp, Kriegführung und Diplomatie der Verbündeten von 1 Februar bis zum 25 März 1814, 1898 passim.

9

Επιστολή προς τον μυλόρδο Κλάνκαρτυ (Παρίσι 2/14 Αυγ. 1815).1

J’ai mis sous les yeux de l’ Empereur la lettre que V. E. m’a fait l’honneur de m’écrire, ainsi que le projet de Convention sur les huit isles qui y était annexé. Avant de m’autoriser à discuter ce projet, Sa Majesté Impériale désire éclaircir un fait sur lequel il parait que quelques mésentendus rendent nécessaires des explications ultérieures.

Le vote de la Russie sur la décision du sort des sept isles a été, plus d’une fois, manifesté durant les négociations de Vienne. M. le comte de Lieven a reçu l’ordre postérieurement de porter ce même vote à la connaissance du ministère britannique et à en juger par les réponses de notre ambassadeur, on ne peut plus élever des doutes sur la parfaite conformité des opinions des deux cabinets à cet égard. V. E. aura lieu de partager cette même conviction, du moment qu’elle voudra parcourir les dépêches originales qui ont trait à cet objet et dont j’ ai l’ordre de lui donner communication confidentielle.

L’ Empereur s’ attendait conséquemment à trouver dans le projet de Convention un arrangement propre à réunir tous les suffrages. Celui cependant qui vient d’être proposé et décline les espérances du peuple septinsulaire et rend inapplicable à la décision de son sort la garantie des puissances ayant droit sur

l'isle de Corfou. Pour admettre dans les bases de cette négociation des changements aussi essentiels, il faudrait au moins connaître d’avance les motifs qui peuvent avoir déterminé le Ministère Britannique à ne point adopter celles que le Cabinet de Russie avait proposées. Vous les trouverez précisées dans les dépêches que j’ai l’honneur de vous transmettre.

En attendant avec le plus vif empressement les explications que Votre Excellence voudra bien me donner sur cette affaire, je la prie d’ aggréer, etc.

Με την επιστολή του αυτή προς τον συνομιλητή του στη Βιέννη, εκπρόσωπο των Βρετανών, Κλάνκαρτυ, ο Καποδίστριας— έχοντας καταφέρει να μη ληφθεί αρνητική για το Επτανησιακό απόφαση2 — γνωστοποιούσε, για μια ακόμη φορά, τις προθέσεις της Ρωσίας να αντισταθεί σε οποιαδήποτε μεθόδευση που θα συντελούσε στην ματαίωση των πόθων του επτανησιακού λαού για ένα καλύτερο και σταθερό μέλλον.

1. Βλ. Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les iles Ioniennes, σ. 266-267.

2. Αντιπολιτευόμενος τις αγγλοαυστριακές μεθοδεύσεις γύρω από το Επτανησιακό Ζήτημα, ο Καποδίστριας κατάφερε να ματαιώσει τη λήψη μιας τελεσίδικης απόφασης στο Συνέδριο της Βιέννης. Έτσι, η αγγλική πρόταση για την υπαγωγή των Νησιών στην Αυστρία έπεσε στο κενό, αφού οι Ρώσοι πληρεξούσιοι, επικαλούμενοι την «αιφνίδια» απουσία του Καποδίστρια από την επίμαχη συνεδρίαση της 4ης Ιουνίου 1815, δήλωσαν ότι δεν ήταν εξουσιοδοτημένοι να αποδεχθούν την προτεινόμενη διαρρύθμιση και πρότειναν την αναβολή των διαπραγματεύσεων, βλ. πλήρη πρακτικά στου Angeberg, Le Congrès de Vienne, τόμ. B σ. 1437 επ. και στα Αρχεία Βιέννης, England, Varia 1815, Fsz. 201. Πρβλ. 77. Πετρίδη, Το Διευθυντήριο των Δυνάμεων και το Επτανησιακό Ζήτημα, Μελέτες, τόμ. Α σ. 98-99.

10

Επιστολή προς τον πρεσβευτή της Ρωσίας στη Βιέννη Στάκελμπεργκ (Παρίσι 4/16 Αυγ. 1815).1

Monsieur le comte. Désirant faire connaître à v. ex. l’ état des discussions ouvertes entre les ministres des quatre principaux cabinets, j’ai l’ honneur de lui communiquer le mémoire aussi que le résumé ci-joint, qui offre en substance les

opinions respectivement émises sur la question des garanties à exiger de la nation et du gouvernement français. Vous serez à même, M. le comte, de vous convaincre par cet aperçu, que l’ empereur notre auguste maître, toujours invariable dans les principes de modération et d’ équité qui ont signalé sa conduite politique, pendant le congrès de Vienne, a manifesté des intentions conciliantes, qui ont obtenu le suffrage du ministère britannique, lequel s’ occupe à ramener à ce système aussi juste que praticable les plénipotentiaires des autres cabinets. On a lieu d’ espérer que de tels efforts ne seront point entièrement infructueux et que les divergences d’opinions qui retardent la conclusion des affaires feront place à des vues plus appropriées au but que l’on se propose d’atteindre. Il consiste: 1) à raffermirl’ autorité royale sur les bases d’un ordre constitutionnel; 2) à mettre la nation française dans la salutaire impuissance de troubler son propre repos en portant atteinte à celui de ses voisins. Ce double but a suggéré l’ idée de combiner les garanties morales aux garanties réelles, en réduisant ces dernières à des termes équitables, faciles à obtenir par des voies pacifiques.

S.m.i. est décidée à ne point dévier de ces principes aussi évidents en theorie, que praticables dans l’ exécution. La pureté des intentions qui les ont dictés ajoute un nouveau poids à la force de vérité et de convenance générale qui les distingue. Leur admission écarterait une foule de chances incertaines et par cela même dangereuses, et consoliderait promptement la tranquillité, dont l’ Europe est si impatiente de jouir.

Il est à présumer que s. m. sera dans le cas de quitter la France avant le 15 du mois prochain.

J’ai l’ honneur....

Η επιστολή αποσκοπούσε στην ενημέρωση του Στάκελμπεργκ πάνω στις «αρχές μετριοπάθειας και δικαιοσύνης που χαρακτήριζαν την πολιτική διαγωγή του αυτοκράτορα Αλέξανδρου» τόσο στο Συνέδριο της Βιέννης όσο και στο διάστημα που μεσολάβησε ενόψη του Συνεδρίου των Παρισίων.2 Στη συνέχεια ο Καποδίστριας αναφερόταν συνοπτικά σε κρίσιμα σημεία του υπομνήματος του γύρω από το Γαλλικό Ζήτημα με θέσεις που εξέφραζαν και την πολιτική του Ρώσου αυτοκράτορα απέναντι στο «φλέγον» αυτό και εκκρεμές πρόβλημα.

1. VPR, τομ. Η' σ. 458.

2. Στα τέλη του Ιουλίου 1815 υπογράφηκε στο Παρίσι συνθήκη ανάμεσα στο Διευθυντήριο

των Δυνάμεων και τη Γαλλία με βάση την οποία διαρρυθμίζονταν, μεταξύ άλλων, η οριστική απομάκρυνση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη από την εξουσία και η οριστική αποδοχή των τελικών πράξεων του Συνεδρίου της Βιέννης από τους ηττημένους. Στο Συνέδριο των Παρισίων ο Καποδίστριας τάχθηκε ανεπιφύλακτα υπέρ της ήπιας αντιμετώπισης της ηττηθείσας Γαλλίας «χάριν» του γενικότερου ευρωπαϊκού συμφέροντος, βλ. 77. Πετρίδη, Η διπλωματική δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια υπέρ των Ελλήνων, σ. 58 επ., 77. Kissinger, Grossmacht Diplomatie, σ. 212 κ.ε., G. Pertz, Das Leben des Ministers Freiherrn vom Stein, τομ. Δ 6, 564.

11

Επιστολή προς τον πρεσβευτή της Ρωσίας στη Βιέννη Στάκελμπεργκ (Παρίσι 26 Αυγ./7 Σεπτ. 1815).1

Monsieur le comte. Je profite de l’ occasion que m’ offre le départ du capitaine Lachman pour instruire v. ex. des progrès que les négociations ont faits depuis la dernière expédition que je lui ai adressée; elle lui aura prouvé qu’une divergence d’opinions assez sensible subsistait entre les quatre cours pas encore entièrement d’accord, les difficultés qui restent à surmonter ne sont au moins plus de nature à rendre impossible que l’on ne s’ entend en dernier résultat. Lord Stewart qui avait été envoyé à Londres pour représenter au ministère et au prince régent le véritable état des choses et tous les motifs qui dans cette importante circonstance semblent militer pour un système de modération et de désintéressement, a rapporté les instructions les plus satisfaisantes et une latitude de pouvoir à lord Castlereagh et au duc de Wellington qui les autorisent complètement à marcher sur la même ligne que l’ empereur, notre auguste maître, s’est tracée. J’ai l’ espoir que les gouvernements autrichien et prussien adhéreront au principe d’une occupation temporaire et qu’en dernier lieu leurs prétentions diminueront au point qu’ils ne les porteront que sur quelques cessions insignifiantes sur lesquelles il y aura sûrement moyen de s’ arranger, puisqu’ils le désirent non comme des acquisitions d’une importance réelle mais uniquement comme un moyen de satisfaire en quelque sorte l’opinion de leurs peuples. Nous espérons que les négociations ne se prolongeront pas au-delà de ce mois. S.m. l’empereur est parti pour les manouevres de Vertus qui auront lieu le 16. De là il revient à Paris et il est possible qu’ensuite il aille à Dijon assister à la revue de l’armée autrichienne.

Les principes de modération que s. m. l’empereur a professés dans cette circonstance ont donné lieu à la supposition qu’il avait entièrement abandonné la

cause de ses alliés et qu’un engagement secret le liait à celle du roi de France. Cette assertion est trop absurde pour mériter qu’on y fasse la moindre attention; comme elle a cependant été propagée en Allemagne, j’ai jugé utile, M. le comte, de vous en instruire afin que vous puissiez relever toute la fausseté d’un bruit pareil. L’ empereur est si éloigné d’un tel projet, qu’il n’a pas hésité d’insister sur le renouvellement du traité de Chaumont que l’ état intérieur de la France rend plus nécessaire que jamais.

H δεύτερη αυτή επιστολή προς τον Στάκελμπεργκ αναφέρεται στις διαφωνίες μεταξύ των τεσσάρων συμμάχων αυλών γύρω από τον «τρόπο» αντιμετώπισης του Γαλλικού Ζητήματος.2 Όπως προκύπτει από το περιεχόμενο της επιστολής, ο Καποδίστριας εμφανιζόταν αρκετά αισιόδοξος για την τελική πορεία των σχετικών διαπραγματεύσεων, διέψευδε δε τη φήμη σύμφωνα με την οποία η μετριοπαθής αντιμετώπιση της ηττηθείσας Γαλλίας από τη ρωσική πλευρά οφειλόταν σε δήθεν μυστικές δεσμεύσεις που, καθώς διαδόθηκε, είχε αναλάβει ο τσάρος Αλέξανδρος έναντι του Γάλλου βασιλιά.

1. VPR, τομ. Η σ. 489.

2. Στα καίρια ζητήματα που σχετίζονταν με την όλη αντιμετώπιση της Γαλλίας, μετά το Βατερλώ, δηλ. των πολεμικών αποζημιώσεων, του χρόνου παραμονής των στρατευμάτων κατοχής στο Παρίσι και της έκτασης των νέων ορίων, ο Καποδίστριας είχε ταχθεί υπέρ της μετριοπαθέστερης δυνατής αντιμετώπισης των ηττημένων. Η γαλλόφιλη στάση του ερμηνεύτηκε μάλιστα και σαν απώτερη επιδίωξη μιας μελλοντικής συνδρομής των Επτανήσιων και των Ελλήνων από τη μεγάλη αυτή — κατά παράδοση «φιλελληνική» — Δύναμη, βλ. A. Rambaud, Geschichte Russlands, 1891, σ. 668, Κ. Mendelssohn-Bartholdy. Der Graf Kapodistrias, 1864, σ. 38, Edling, Mémoires, 1888, σ. 247. Για τα ζητήματα τα σχετιζόμενα με τη Γαλλία, ο Καποδίστριας θα συνεργαστεί στενά τα επόμενα χρόνια, με τον Ρώσο πρεσβευτή στο Παρίσι Πότσο ντι Μπόργκο, βλ. εκτενέστερα, 77. Πετρίδη, Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η αντιμετώπιση των γαλλικών υποθέσεων από το Διευθυντήριο των Δυνάμεων, Μελέτες τομ. Α σ. 120 κ.ε.

12

Επιστολή προς τον δούκα του Ουέλλιγκτων (Παρίσι 8/20 Σεπτεμβρίου 1815).1

Monsieur le Duc,

Votre Excellence m’a témoigné le désir de connaître les intentions de Sa Majesté l’ Empereur, relativement au projet de convention concernant les isles Ionniennes, que M. de Clancarty m’a fait l’honneur· de me communiquer. Quoique les explications qui ont eu lieu jusqu’ici ne puissent laisser aucun doute sur les principes desquels l’ Empereur ne croit pas pouvoir s’ écarter, dans la décision du sort des sept isles, néanmoins Sa Majesté Impériale a daigné m’ autoriser à consigner dans le contré-projet que j’ai l’honneur de transmettre à Votre Excellence toutes les modifications qu’elle est disposée à admettre dans l’unique vue de ne point différer ultérieurement la conclusion d’un arrangement réclamé à tant de titres par la justice, autant que par les voeux d’un pays soumis depuis si longtemps à une administration provisoire. La spécification des droits qui seraient déférés à la puissance protectrice démontre suffisamment que la réorganisation politique de cet état, tendant uniquement à assurer le bonheur des habitans, peut s’ effectuer à prospérer, sans donner lieu à aucune des complications qu’on semble redouter, comme étant de nature à troubler, par la suite, des rapports d’ un plus grand intérêt. Ayant ainsi appiani toute difficulté qu’aurait pu opposer au rétablissement de l’ état septinsulaire, il est à espérer que le cabinet de Sa Majesté Britannique acquiscera au vote énoncé par celui de Russie et que, dès lors, nul obstacle ultérieur ne pourra retarder la prompte et heureuse issue de cette négociation; en attendant les communications que V.E. voudra bien ne faire à cet égard, je la prie d’ agréer, etc.

Με την επιστολή του αυτή προς τον μεγάλο νικητή του Βοναπάρτη ο Καποδίστριας επανερχόταν στις θέσεις του για μια δίκαιη και οριστική επίλυση του Επτανησιακού Ζητήματος, με την υπαγωγή των Νησιών υπό την αγγλική — αντί της αυστριακής — προστασίας και τον όρο της ανάληψης, βέβαια, σημαντικών υποχρεώσεων από μέρους των Βρετανών.2 « Εκφράζοντας» τις απόψεις του αυτοκράτορα ζητούσε από τον Ουέλλιγκτων να συντελέσει σε μια δίκαιη λύση του Ζητήματος, που δεν θα περιφρονούσε τα δικαιώματα και τις ελπίδες του επτανησιακού λαού.3

1. Βλ. E. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ioniennes, σ. 267-268.

2. H άνοδος του αγγλικού γοήτρου μετά τη μάχη του Βατερλώ, είχε συντελέσει στην υπαναχώρηση των Βρετανών στο ζήτημα του αυστριακού προβαδίσματος στην Επτάνησο. Ο Κάστελρυ, με επιστολή του προς τον υπουργό των αποικιών Μπάθουρστ, υπογράμμιζε πώς αν η Αγγλία κρατούσε τελικά τα Επτάνησα, η αυστριακή πολιτική δεν θα ήταν ενάντια, τη στιγμή που και οι δύο αυτοκρατορίες είχαν κι άλλα παράλληλα συμφέροντα γύρω από τα οποία συνεργάζονταν, βλ. Ch. Londonderry, Correspondence, Despatches and other papers of Viscount Castlereagh, τομ. I 1853, σ. 449 έπ.

3. Η μεταβολή αυτή της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής δικαίωνε την πρωτοβουλία του Καποδίστρια να φαλκιδεύσει την οριστική αντιμετώπιση του Επτανησιακού στο Συνέδριο της Βιέννης, βλ. 77. Πετρίδη, Το Διευθυντήριο των Δυνάμεων και το Επτανησιακό Ζήτημα, Μελέτες, τομ. Α σ. 99 κ.ε.

13

Προσωπική επιστολή προς τον υποκόμη Κάστελρυ (Παρίσι 23 Σεπτ. 1815).1

J’ai l’honneur de transmettre à V.E. la convention proposée relativement aux isles Ionniennes; je me félicite d’avoir été mis à même de remplir les intentions bienveillantes de l’ Empereur et de m’ acquitter en même temps des devoirs qui me sont imposés par ma patrie. Elle mérite, Mylord, l’existence politique que lui promet la sollicitude paternelle de Sa Majesté. Placée sous la protection Britannique, elle justifiera par son bonheur et par les témoignages de sa reconnaissance, tous les bienfaits que lui assurera la surveillance tutélaire de Sa Majesté à l’ égard de sa législation et de son gouvernement. Si j’avais encore à former un voeu, concernant l’application des principes énoncés dans le projet de convention, ce serait de voir établir sur des bases solides, les rapports au moyen desquels la Puissance protectrice donnera à l’administration de ma patrie une direction constante et invariable vers le perfectionnement de ses institutions nationales.

Le Ministre Britannique trouvera les habitans des iles très disposés à reconnaître l’ importance et l’utilité de tous les arrangemens qui leur seront proposés dans cette vue.

L’ exprérience du passé a suffisamment démontré que la liberté et l’ indépendance politique ne sauraient prospérer sur le sol des isles Ioniennes, qu’autant qu’elles seront placées sous les auspices d’une protection libérale et puissante, capable de tenir dans de justes bornes l’influence trop active des

institutions républicaines, tant dans l’intérieur du pays, que dans les contrées environnantes et propres à préserver de toute atteinte extérieure l’ existence de ce petit État. C’est sous ce double point de vue que la protection exclusive de la Grande-Bretagne, fondée sur la résignation pleine et entière des droits que les autres Puissances auraient pu se réserver, devient éminemment propice à la sécurité extérieure de cet État, ainsi qu’à sa tranquillité intérieure. Ce qui présente l’une et l’autre sous l’ aspect le plus rassurant, tant pour la Puissnce protectrice, que pour la nation protégée, ce sont les rapports qui sont mutuellement établis par l’ acte constitutionnel que les représentans du pays discuteront sous la surveillance de la puissance protectrice et qu’ils sanctionneront dans l’ attente de le voir ratifié par Sa Majesté Britannique; l’ensemble de ce bienfait fera apprécier aux Sept-isles tout le prix d’un changement de situation qui aura fait cesser les inconvéniens inhérens à l’ administration provisoire. Ils sont graves, parce qu’ils blessent le sentiment de dignité d’un peuple qui ne croit pas avoir mérité de perdre sa liberté civile et son indépendance.

Je fais des voeux sincères, Mylord, pour que la transaction proposée obtienne l’ approbation de Son Altesse Royale le Prince régent. Dès l’instant où elle sera signée et ratifiée, je prierai V.E. d’agréer la coopération la plus franche de ma part pour que son exécution obtienne le plus prompt succès. Je ne reverrai pas de sitôt mon pays; mais ma pensée ne le quitte et ne le quittera jamais. Je lui dois mes premiers pas dans la carrière publique; mes compatriotes n’ont point cessé de m’ accorder leur confiance. Je leur ferai parvenir mes opinions sur la situation où ils vont se trouver, grâce à la bienveillance des Cabinets alliés et à celle dont les honorera la Grande-Bretagne,

Agréez, etc.

Διαβιβάζοντας το προσχέδιο συνθήκης αναφορικά προς τα Επτάνησα, ο Καποδίστριας επωφελούνταν για να εκφράσει προς τον ηγέτη της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής την επιθυμία του, για την εγκαθίδρυση — ενόψη της βρετανικής προστασίας2 — σταθερών «βάσεων» διά μέσου των οποίων η προστάτιδα Δύναμη θα τηρούσε κατά τη διοίκηση των Νησιών «σταθερή και αμετάβλητη πορεία έναντι της βελτίωσης των παραδοσιακών θεσμών».

Στη συνέχεια της επιστολής του προς τον Κάστελρυ, ο Καποδίστριας δεν παρέλειπε να υπογραμμίσει ότι «Η εμπειρία του παρελθόντος έχει αποδείξει πώς η ελευθερία και η πολιτική ανεξαρτησία δεν θα ήταν δυνατόν να ευδοκιμήσουν στα Επτάνησα, ενόσω δεν θα τεθούν υπό την φροντίδα μιας φιλελεύθερης και ισχυρής προστασίας, ικανής να διατηρήσει σε σωστά πλαίσια την αποφασιστική επιρροή των δημοκρατικών θεσμών...». Πριν κλείσει την επιστολή του έκαμε μνεία της αναγκαιότητας του σεβασμού της συνταγματικής

κής τάξης από μέρους των Βρετανών, γιατί αντίθετα μια άλλη τακτική θα πλήγωνε το συναίσθημα της αξιοπρέπειας ενός λαού «που δεν πιστεύει ότι είναι άξιος να χάσει την πολιτική ελευθερία και ανεξαρτησία του».3

1. Βλ. Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ioniennes, σ. 269-271.

2. Η έμμονή της Ρωσσίας και του επικεφαλής της αρμόδιας για το Επτανησιακό αντιπροσωπείας Καποδίστρια είχε αρχίσει να αποδίδει καρπούς στο Παρίσι. Στις συζητήσεις του με τον εκπρόσωπο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, ο αρμόδιος Βρετανός πληρεξούσιος Κλάνκαρτυ πρότεινε κι αυτός να τεθούν τα Νησιά υπό την πλήρη αγγλική κυριαρχία, διεκδικώντας παράλληλα την αποκλειστικότητα στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας που θα συντελούσε, κατά τη γνώμη του, στην κατοχύρωση των επτανησιακών προνομίων, της ελευθερίας, της θρησκείας και του εμπορίου καθώς και στη μελλοντική ειρηνική εξέλιξη των Νησιών, βλ. σχετικά Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ioniennes, a. 265-266 και Ch. Londonderry, Correspondence, κλπ. τομ. I σ. 449 κ.ε.

3. Στη συνεδρίαση της 20ής Σεπτεμβρίου 1815, οι Ρώσοι πληρεξούσιοι αντέτειναν στις προτάσεις Κλάνκαρτυ, πώς τα Επτάνησα θάπρεπε να αναγνωριστούν ως ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος υπό την επωνυμία «Ηνωμένη Επτανησιακή Δημοκρατία», με δικαίωμα αυτοδιαχείρισης των εσωτερικών υποθέσεων βάσει του Συντάγματος του 1807. Η πρόταση αυτή πολεμήθηκε από τους Βρετανούς και προς στιγμήν απειλήθηκε η διακοπή των σχετικών διαπραγματεύσεων, βλ. Π. Χιώτου, Ιστορία του Ιονίου Κράτους, τομ. Α' 1874, σ. 151 επ. και Ε. Rodocanachi, ό.π., σ. 267 κ.ε.

14

Υπηρεσιακό έγγραφο προς τον υποκόμη Κάστελρυ (Παρίσι 23 Σεπτ. 1815).1

Mylord,

J’ai mis sous les yeux de l’ Empereur le projet de convention relatif aux isles Ionniennes, avec les modifications suggérées par les remarques que Votre Excellence m’a faites sur celui que je lui avais communiqué précédemment. L’ Empereur accorde son entière approbation à ce travail et m’ordonne de le transmettre à V.E., en l’ accompagnant des explications les plus propres à mettre dans tout leur jour les motifs qui déterminent l’ opinion de Sa Majesté à l’ égard de cet arrangement et qui la rendent invariable.

Les habitants des isles Ionniennes ont concouru de tous leurs efforts à se soustraire au pouvoir démocratique de la France, et c’ est à ce titre que la Cour de Russie a obtenu pour eux en 1800 le sort auquel ils aspiraient. La formation de la République des Sept Isles fut arrêtée. L’ existence de cet État fut reconnu par toutes les Puissances de l’Europe. Aussi longtemps qu’elle a subsisté, cette République n’a cessé de donner aux Puissances protectrices et garantes de sa conservation les témoignages les plus satisfaisans de la sagesse et de la loyauté de sa conduite. Sa Majesté Impériale a eu principalement tout lieu de se convaincre des sentimens d’honneur et de patriotisme qui caractérisaient le peuple et le gouvernement Ionnien, ainsi que de la reconnaissance dont ils sont pénétrés à son égard. La fermeté de ces sentimens qui caractérisent le peuple Ionnien fut mise à l’ épreuve plus particulièrement en l’ année 1806. A cette époque, par un juste retour, Sa Majesté Imperiale fit donner au Sénat les assurances les plus positives qu’elle aurait protégé constamment l’ existence de la République Septinsulaire. Les événemens désastreux de l’année 1807 en ont disposé autrement à la suite de la paix de Paris et à l’ouverture des négociations de Vienne, les magistrats des Sept Isles mirent entre les mains de Sa Majesté le sort de leur patrie, en réclamant l’ accomplissement des promesses sur lesquelles se fonde leur espoir. L’ Empereur ne saurait donc répondre autrement à la confiance que le peuple Ionien place dans sa justice, qu’en portant dans la négociation qui a trait aux Sept Isles le vote qu’il a constamment émis à son égard.

Sa Majesté ne saurait, dans aucun cas, renoncer à le soutenir, sans déroger aux principes de la plus stricte justice. L’ expérience de sept années a suffisament constaté que ce pays est capable de régler le système de son gouvernement, sous la protection d’une grande Puissance, et que le voeu de ses habitans fondé sur l’essai qu’ils ont fait de leurs propres moyens, ne saurait tendre à aucun résultat.

Telle est l’intime conviction de Sa Majesté Impériale. Elle croit ne pouvoir mieux exercer l’impartialité et le désintéressement de ses vues, sa bienveillance envers la nation septinsulaire et la haute opinion qu’elle a conçue des intentions sages et libérales du Gouvernement Britannique qu’en proposant les arrangements consignés dans le projet de Convention. Sa Majesté Impériale se plaît à croire que ce travail obtiendra le suffrage de votre gouvernement, Mylord, à raison de la justice et de la convenance qui l’ont dicté.

Agréez, etc.

Από το περιεχόμενο του εγγράφου αυτού προς τον Κάστελρυ, προκύπτει η κοινή πορεία Μεγάλης Βρετανίας και Ρωσίας για μια οριστική επίλυση του Επτανησιακού Ζητήματος σύμφωνα προς τη «γραμμή» Καποδίστρια.2 Με