Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Α΄

Προς την Α. Μ. τον Αυτοκράτορα

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ MOΥ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ ΑΠΟ TOΥ 1798 ΜΕΧΡΙ TOΥ 1822

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΥΣΙΝ του Βενετικού Κράτους, οι Γάλλοι κατέλαβον τας Ιονίους Νήσους και τα επί των ακτών της Ηπείρου εξαρτήματα αυτών. Τω 1798 Ρωσσοτουρκικός στόλος υπό την αρχηγίαν του ναυάρχου Ουσακώφ1 κατέπλευσεν εις τας Νήσους, αφού προηγουμένως δι’ εγκυκλίου του2 ο Πατριάρχης της Κωνσταντινουπόλεως, εν ονόματι της θρησκείας, της πατρίδος και της αληθούς ελευθερίας, είχε προτρέψει τους Έλληνας να λάβουν τα όπλα και να ελευθερώσουν εαυτούς από της κυριαρχίας των Γάλλων. Οι Επτανήσιοι, οι ανδρείοι κάτοικοι του Σουλίου, της Πάργας, της Πρεβέζης, της Βονίτσης και του Βουθρωτού ανταπεκρίθησαν θαρραλέως εις την πρόσκλησιν ταύτην, μετ’ ολίγον δε οι Γάλλοι ηναγκάσθησαν να εκκενώσουν πάσας τας οχυράς θέσεις και να παραδώσουν διά συνθήκης τα φρούρια της Αγίας Μαύρας και της Κερκύρας. Ο ναύαρχος Ουσακώφ, εξουσιοδοτημένος υπό των συμμάχων Δυνάμεων (Ρωσσίας, Αγγλίας και Πύλης), ανεγνώρισε την εκ προκρίτων συσταθείσαν εν ταις Νήσοις προσωρινήν Κυβέρνησιν, καλέσας τούτους να αποστείλουν εις Κωνσταντινούπολιν αντιπροσώπους, όπως μετάσχουν των διαπραγματεύσεων, αίτινες έμελλον να ρυθμίσουν την τύχην της πατρίδος των. Της αντιπροσωπείας ταύτης ηγείτο ο πατήρ μου3.

Και πράγματι, διά της κατά Μάρτιον του 1800 συνομολογηθείσης συνθήκης μεταξύ της Ρωσσίας και της Οθωμανικής Πύλης υπό την εγγύησιν της Αγγλίας, η Επτάνησος απετέλεσε δημοκρατίαν κατά το υπόδειγμα της δημοκρατίας της Ραγούζης. Η τελευταία αύτη ήτο αριστοκρατική και υποτελής εις την Πύλην· και η νέα δε δημοκρατία ώφειλεν οσαύτως κατά τους όρους της συνθήκης να πληρώνη φόρον εις την Πύλην και να κυβερνάται υπό των ευπατριδών.

Οι κάτοικοι των ηπειρωτικών παραλίων έμελλον επίσης να κυβερνώνται

1. Θεόδωρος Θεοδώροβιτς Ουσακώφ (1743 - 1817). Διακριθείς εις τας ναυτικάς επιχειρήσεις του δευτέρου επί Αικατερίνης της Β΄ Ρωσσοτουρκικού πολέμου. Τω 1798 διετάχθη να πλεύση προς την Κωνσταντινούπολιν και να ενωθή μετά του Τουρκικού στόλου. Τω 1807 απεχώρησε της υπηρεσίας διά λόγους υγείας.

2. Η εγκύκλιος αύτη του Γρηγορίου Ε΄ εδημοσιεύθη εις το έργον των Γ. Γ. Παπαδοπούλου και Γ. Π. Αγγελοπούλου, Τα κατά τον αοίδιμον... Γρηγόριον Ε΄, τόμ. Α΄, Αθήναι 1865, σελ. 201 - 204.

3. Αντώνιος Μαρίας Καποδίστριας (1741 - 1821).

κατά τα έθιμα αυτών υπό την διεύθυνσιν της Γερουσίας της Επτανήσου και να καταβάλλουν είδος κεφαλικού φόρου προς την Πύλην, ίνα αντ’ αυτού παραμένουν απηλλαγμένοι της παρουσίας των μουσουλμανικών αρχών, στρατιωτικών και πολιτικών.

Αλλ’ ο πολιτικός ούτος συνδυασμός, δι’ ου εφαίνοντο τερματισθείσαι επιτυχώς αι μακραί και δυσχερείς εν Κωνσταντινουπόλει διαπραγματεύσεις, δεν ηδυνήθη να υποστή την δοκιμασίαν του χρόνου. Εξωτερικώς, μετά τινας μήνας η πρώην Βενετική παραλία κατελήφθη υπό του Αλή Πασσά, εν δε ταις Νήσοις ο εκ της παραβάσεως ταύτης των συνθηκών εμπνευσθείς φόβος και αι εσωτερικαί ταραχαί, αίτινες επηκολούθησαν, παρώρμησαν την Ιόνιον Κυβέρνησιν να ζητήση την άμεσον προστασίαν της Ρωσσίας. Ο ενδόξου μνήμης Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος επένευσεν εις τας ευχάς της Ιονίου Κυβερνήσεως. Ο Μονάρχης ούτος απέστειλεν εις τας Νήσους τω 1803 πληρεξούσιον υπουργόν4, συνοδευόμενον υπό δύο μονοκρότων καί τινων στρατιωτικών ταγμάτων. Τότε η Επτάνησος Πολιτεία αναδιωργανώθη, η δε εσωτερική ειρήνη διέχυσεν επί των Νήσων την ευεργετικήν αυτής επίδρασιν μέχρι του 1870, ότε η χώρα αύτη παρεχωρήθη, εν άγνοια αυτής, εις τον Βοναπάρτην, Αυτοκράτορα τότε των Γάλλων5.

Κατά την διάρκειαν των επτά τούτων ετών, νέος έτι, ήρχισα τον δημόσιον βίον μου, κατ’ αρχάς ως έκτακτος επίτροπος της Κυβερνήσεως εν ταις Νήσοις, μετά ταύτα ως Υπουργός της εκτελεστικής εξουσίας καθ’ όλους τους κλάδους της διοικήσεως και τέλος ως γραμματεύς της Επικρατείας επί των Εξωτερικών, των Ναυτικών και του Εμπορίου.

Καθ’ ην στιγμήν τα Γαλλικά στρατεύματα αντικατέστησαν τα Ρωσσικά, εγώ ευρισκόμην εν Αγία Μαύρα6, επί κεφαλής της Ιονίου εθνοφυλακής και των εν Ρωσσική υπηρεσία Σουλιωτών και Ρουμελιωτών, ησχολούμην δε περί τα μέτρα άτινα επρόκειτο να ληφθούν προς απόσπασιν των οχυρών της παρα-

4. Τον Γεώργιον Μοτσενίγον, εκ Ζακύνθου, βραδύτερον διατελέσαντα πρεσβευτην της Ρωσσίας εν Νεαπόλει και Τουρίνω (+ 1836).

5. Διά της εν Τίλσιτ ειρήνης.

6. Τας περί των γεγονότων τούτων προς την Ιόνιον Κυβέρνησιν εκθέσεις του Καποδίστρια εκ Λευκάδος παραθέτει ο Ε. Λούντζης, Della Repubblica Settinsulare, Βολωνία 1863, σελ. 215 - 218, και μεταφράζει ελληνιστί ο Κ. Μαχαιράς Πολιτική και διπλωματική ιστορία της Λευκάδος (1797 - 1810) τόμος Β΄, Αθήναι 1954, σελ. 550 - 553 και 556 - 559. Εις μίαν των εκθέσεων τούτων, όπου αναφέρει ονομαστί τον «σώφρονα και ανδρείον [Κίτσον] Μπότσαρην» και τον «αρειμάνιον Κατσαντώνην», ο Καποδίστριας ομιλεί και περί του γεύματος όπερ παρέθεσεν εις άπαντας τους εν Λευκάδι συγκεντρωθέντας οπλαρχηγούς. Αλλ’ η δήθεν διασωθείσα εν Λευκάδι παράδοσις καθ’ ην εν τω συμποσίω τούτω ο Καποδίστριας προέπιεν υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελληνικής φυλής, εκείνοι δε, σύραντες τα ξίφη, ώμοσαν να αποθάνουν μαχόμενοι υπέρ της ανεξαρτησίας της πατρίδος, μάλλον οφείλεται εις την φαντασίαν δύο ποιητών, του Ιωσήφ Ρεγάλδη και του Αριστοτέλους Βαλαωρίτου.

παραλίας θέσεων από των χειρών του Αλή Πασσά και των Γάλλων, των τότε συμμάχων αυτού.

Aι σχέσεις μου λοιπόν προς τους Έλληνας της Ηπείρου, της Πελοποννήσου και του Αιγαίου χρονολογούνται αφ’ ης εποχής, υπηρετών την πατρίδα μου, υπηρέτουν συγχρόνως και την Ρωσσίαν επί τω μεγάλω σκοπώ του να προφυλάξω την Ελλάδα από τους πειρασμούς της Γαλλικής πολιτικής7. Χάρις εις τα ισχυρά μέσα, άτινα η γενναιόδωρος πολιτική του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου έθετεν εις την διάθεσιν της Ιονίου Κυβερνήσεως, μοι ήτο εύκολον να εκπληρώσω το καθήκον τούτο, διεγείρων εν τη γενναία και εξόχως χριστιανική ψυχή των αρχηγών της Ελλάδος τα έμφυτα εις αυτούς αισθήματα και πείθων αυτούς περί του ότι μόνη η Ρωσσία είχε την δύναμιν και την θέλησιν να βελτιώση βαθμηδόν την τύχην των. Το παράδειγμα της Επτανήσου Πολιτείας μεγαλοφώνως ωμίλει εις την καρδίαν και την φαντασίαν των, εάν δε η εν Τίλσιτ ειρήνη ηδυνήθη προς στιγμήν να κλονίση την επί την προστασίαν της Ρωσσίας πεποίθησιν αυτών, άλλαι όμως περιστάσεις επελθούσαι ανεζωπύρωσαν την πεποίθησιν ταύτην και κατέστησαν αυτήν ενδομυχωτέραν και βαθυτέραν.

Αναμφιβόλως εις τα όμματα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, η ισχύς του Βοναπάρτου ήτο κολοσσιαία· αλλά διά τους Έλληνας και εν τοις ορίοις του ορίζοντός των, η ισχύς αύτη ήτο πρόσκαιρος, διότι το σκήπτρον της θαλάσσης παρέμενεν εις τας χείρας της Μεγάλης Βρεττανίας.

Εξ άλλου δε, όσον και αν προσεπάθουν τότε οι Άγγλοι να κερδίσουν την εμπιστοσύνην των Ελλήνων, οι τελευταίοι ούτοι, ως ναυτικοί και έμποροι, ουδέποτε ηδυνήθησαν να εύρωσιν εν τω Αγγλικώ έθνει προστασίαν τόσον συμπαθή και τόσον ωφέλιμον όσον η προστασία εκείνη, ανεκτίμητα ευεργετήματα της οποίας είχε παράσχει εις αυτούς η Ρωσσία.

Η ανατροπή λοιπόν, η καταπνίξασα την Ιόνιον Πολιτείαν εις τα σπάργανα αυτής, όχι μόνον δεν απεθάρρυνε τους Έλληνας, αλλά και έτι πλέον συνεκέντρωσε τας ελπίδας αυτών επί της Ρωσσίας. Συμμεριζόμενος δε το αίτημα τούτο ο πατήρ μου, μετ’ αυτού δε και οι μάλλον ισχύοντες εν ταις Νήσοις και εν Ελλάδι άνδρες, εθεώρησαν την γενομένην μοι τω 1808 πρόσκλησιν του να απέλθω εις Ρωσσίαν ως τον άριστον οιωνόν διά το μέλλον της εγκαταληφθείσης πατρίδος των.

Απ’ εμού εξηρτάτο ν’ ακολουθήσω τον Ρωσσικόν στρατόν, καθ’ ον χρόνον ούτος εγκατέλειπε τας Νήσους, αφού οι αρχηγοί αυτού προέτρεπόν με προς τούτο. Προυτίμησα εν τούτοις να μείνω εν τη πατρίδι μου, διαβεβαιώσας όμως αυτούς ότι ουδέποτε θα συγκατελεγόμην εις τας τάξεις των θεραπόντων

7. Γράφων τω 1826 προς τον Τσάρον περί «πειρασμών της Γαλλικής πολιτικής τω 1807», ο Καποδίστριας επιθυμεί προφανώς να τονίση ότι η εις την επαναστατήσασαν πατρίδα του κάθοδος «θα προφυλάξη την Ελλάδα από τους πειρασμούς της Αγγλικής πολιτικής»- βλ. όσα κατωτέρω, λέγει διά την ελληνικήν αίτησιν του 1815 περί Αγγλικής προστασίας.

των του Βοναπάρτου και ότι μόνον εις τον αληθή προστάτην των Ελλήνων, τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρον, ήθελον αφιερώσει την ζωήν μου ολόκληρον, εάν η ταπεινή αύτη προσφορά ηδύνατο να είναι αρεστή εις την Αυτού Αυτοκρατορικήν Μεγαλειότητα.

Μικρόν μετά την αναχώρησιν του Ρωσσικού στρατού ο στρατηγός Καίσαρ Μπερτιέ8, αρχηγός των Γαλλικών στρατευμάτων, προσεφέρθη να με προτείνη εις τον Ναπολέοντα ως υποψήφιον διά την θέσιν εισηγητού του Συμβουλίου της Επικρατείας. Ηυχαρίστησα τον στρατηγόν διά τας καλάς αυτού προς εμέ διαθέσεις, έδωκα όμως εις αυτόν να εννοήση ότι εάν έμελλόν ποτε να υπηρετήσω εκτός της πατρίδος μου, δεν θα έπραττον τούτο προκειμένου περί Δυνάμεως ήτις δεν μοι εφαίνετο αρκούντως ισχυρά κατά θάλασσαν όπως στηρίξη επί στερεάς και ακλονήτου βάσεως την προστασίαν, ην υπέσχετο ημίν. Ο στρατηγός και οι διάδοχοι αυτού, μοι προέτειναν μετά ταύτα θέσεις εν τη διοικήσει, χωρίς όμως να δεχθώ αυτάς, μη αρνηθείς εν τούτοις εργασίας τινάς, ας μοι ανέθεσαν προς διαφώτισίν των, περί των διαφόρων κλάδων της δημοσίας υπηρεσίας εν Επτανήσω και περί των σχέσεων της Επτανήσου μετά των γειτονικών χωρών.

Κατ’ αυτόν τον τρόπον έζησα ησύχως εν Κερκύρα περί εν έτος μέχρι της στιγμής, καθ’ ην ο κόμις Ρουμιάντσεφ9, Καγκελλάριος της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας, μοι ανήγγειλε δι’ εγγράφου του10, ότι η Α. Μ. ο Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος με ωνόμασεν ιππότην του παρασήμου της Αγίας Άννης β΄ τάξεως, και ότι η Αυτού Μεγαλειότης διέταξε να μοι αποσταλούν τα οδοιπορικά έξοδα, όπως αναχωρήσω εις Ρωσσίαν και διορισθώ εις το Υπουργείον των Εξωτερικών. Το έγγραφον τούτο οι Επτανήσιοι και οι γείτονες αυτών Έλληνες εσχολίασαν συμφώνως προς τας ελπίδας ας υπηγόρευεν εις αυτούς η κατάστασίς των, το παρελθόν και τα προσφιλέστερά των συμφέροντα. Είναι φυσικόν ο άνθρωπος, και ιδία ο κατατρυχόμενος υπό της δυστυχίας, να συσχετίζη προς εαυτόν παν ό,τι δύναται να ανακουφίζη τα δεινά του.

Κατά Ιανουάριον του 1809 έφθασα εις Πετρούπολιν. Ότε παρουσιάσθην ενώπιον του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου, ούτος ηυδόκησε να επιστήση επ’ εμού το ευμενές αυτού βλέμμα, να μοι αποτείνη τον λόγον και να μοι είπη ότι είχεν εμπιστοσύνην εις την αφοσίωσιν και τον ζήλον μου. Τότε διωρίσθην σύμβουλος του Κράτους με ετήσιον μισθόν 3.000 ρουβλίων χαρτίνων11.

Η πενιχρότης των πόρων μου, η κακή κατάστασις της υγείας μου, καί

8. Καίσαρ Berthier (1769 - 1819), αδελφός του ενδόξου επιτελάρχου του Ναπολέοντος Αλεξάνδρου Μπερτιέ, διοικητής της Επτανήσου από του Αυγούστου του 1807 μέχρι του Μαρτίου του 1808.

9. Ο κόμις Νικόλαος Πετρόβιτς Ρουμιάντσεφ (1754 - 1826) διωρίσθη υπουργός των Εξωτερικών τω 1807, τω δε 1808 καγκελάριος της Αυτοκρατορίας.

10. Το έγγραφον τούτο, σωζόμενον εις το εν Κερκύρα αρχείον Καποδίστρια, φέρει χρονολογίαν 15 Μαΐου 1808.

11. Διά διατάγματος από 20 Απριλίου 1809.

έτι μάλλον η αγάπη της μονώσεως και της μελέτης δεν μοι επέτρεπον να επιζητώ τας κοσμικάς εμφανίσεις. Εις τον Καγκελλάριον παρουσιαζόμην τακτικά κατά τας Κυριακάς. Η Αυτού Εξοχότης με εκάλει ενίοτε παρ’ εαυτή και μοι ανέθετε ποικίλας εργασίας.

Εξαιρέσει δε των εν Πετρουπόλει εγκατεστημένων Ελληνικών και Μολδαβικών12 οικογενειών ουδεμίαν άλλην γνωριμίαν έκαμα κατά την εποχήν εκείνην, διερχόμενος το πλείστον του χρόνου εν τω δωματίω μου μεταξύ των βιβλίων, τα οποία ελάμβανον χάρις εις την καλωσύνην του κ. κόμιτος Ρουμιάντσεφ, ως και εκ της βιβλιοθήκης του Ερμιτάζ και εκ της βιβλιοθήκης της Α. Μ. της μητρός του Αυτοκράτορος.

Εν τούτοις μετά δύο έτη η υγεία μου ήρχισε να κλονίζεται, οι δε ιατροί με προέτρεπον να μεταβώ προς ανάρρωσιν εις άλλας χώρας. Παρεκάλεσα θερμώς τον κ. Καγκελλάριον να με διορίση επί οιωδήποτε βαθμώ παρά τη εν Βιέννη πρεσβεία, διότι μόνον εκεί ηδυνάμην να ευρίσκωμαι εκτός της δικαιοδοσίας, ην ο Βοναπάρτης εξήσκει επί πάντων των καταγομένων εκ των υπό την κυριότητα αυτού χωρών. Διωρίσθην ως υπεράριθμος υπάλληλος παρά τη εν Βιέννη πρεσβεία επί αντιμισθία 1.200 ρουβλίων υπερτιμημένων13.

Μετέβην εις την θέσιν μου κατά τον Σεπτέμβριον του 1811. Ο κ. κόμις Στάκελβεργ14 με υπεδέχθη πλέον ή ψυχρώς, εκφράσας την έκπληξιν ην προυξένει εις αυτόν η εις Βιέννην άφιξίς μου, ένθα αναμφιβόλως ουδεμίαν είχεν ανάγκην της συνεργασίας μου. Βραχεία συνομιλία συνετέλεσεν ώστε ο κόμις να εννοήση κάλλιον τα αίτια τα οποία με έπεισαν να δεχθώ την ταπεινήν θέσιν υπεραρίθμου υπαλλήλου παρά τη υπ’ αυτόν πρεσβεία, εφάνη δε ικανοποιημένος εκ των εξηγήσεων ας παρέσχον αυτώ.

Έζησα εν Βιέννη, όπως και εν Πετρουπόλει, ασχολούμενος αποκλειστικώς περί την μελέτην· δεν επεζήτησα δε γνωριμίας και σχέσεις πλην των Ρώσσων οίτινες διέμενον εκεί ως ταξιδιώται και των Ελλήνων οίτινες ήσαν εγκατεστημένοι εν τη πρωτευούση ταύτη.

Ο τρόπος του βίου μου και η διαγωγή μου παρώρμησαν τον κ. κόμιτα Στάκελβεργ να με τιμήση διά της εμπιστοσύνης του και να μοι αναθέση ποικίλας εργασίας. Εκ τούτων πρώτη υπήρξεν υπόμνημα περί της τότε καταστάσεως της Ελλάδος και των Ιλλυρικών επαρχιών, όπερ προφανώς έτυχε της πλήρους εγκρίσεως του κ. πρεσβευτού δι’ ο και διεβιβάσθη προς την Αυτου Αυτοκρατορικήν Μεγαλειότητα.

Έκτοτε ο κ. Στάκελβεργ μοι ενεπιστεύετο υπομνήματα περί διαφόρων σχεδίων, άτινα απησχόλουν τότε τα ανακτοβούλια της Ευρώπης, με σκοπόν να παρασκευασθούν αι βάσεις νέου συνασπισμού κατά της Γαλλίας. Με επεφόρτιζε

12. Εννοεί την οικογένειαν Στούρτζα.

13. Διά διατάγματος από 1 Αυγούστου 1811.

14. Γουσταύος Ερνέστος κόμις Stackelberg, πρεσβευτής της Ρωσσίας εν Βερολίνω από του 1908 μέχρι του 1810, κατόπιν δε εν Βιέννη.

τιζε να αναλύω τα σχέδια ταύτα και να προσθέτω και τας ιδικάς μου παρατηρήσεις. Ευχαριστηθείς εκ της εργασίας μου υπεφύλαξε τελικώς εις εμέ μόνον τας τοιούτου είδους ασχολίας, η δε εμπιστοσύνη αυτού κατέστη τοσούτον αποκλειστική, ώστε δεν μοι επέτρεπε πλέον να χρησιμοποιώ ουδένα εκ των υπαλλήλων της πρεσβείας προς αντιγραφήν των υπομνημάτων μου και αποστολήν αυτών εις Πετρούπολιν. Εις έν εκ των σχεδίων τούτων, όπερ ουχί άπαξ υπεβλήθη εις τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρον, ανεφέροντο τα καταλληλότερα μέτρα προς παρασκευήν μεγάλων πολεμικών ενεργειών εν Ιταλία, διά της ενθαρρύνσεως των Τυρολών, των Μαυροβουνίων και των κατοίκων της Ιλλυρίας15 προς αποτίναξιν του Γαλλικού ζυγού. Ο στρατός του Δουνάβεως, όστις υπετίθετο ότι θα ετερμάτιζε ταχέως τον κατά των Τούρκων πόλεμον, θα εβοήθει τα επαναστατικά ταύτα κινήματα κατευθυνόμενος διά των ορέων της Σερβίας και της Ερζεγοβίνης προς τας Ιλλυρικάς επαρχίας του βασιλείου της Ιταλίας. Ο κόμις Στάκελβεργ μοι ανέθεσε να αναλύσω το σχέδιον τούτο, να εξακριβώσω τα μέσα της εκτελέσεως αυτού και τας πιθανότητας της επιτυχίας κατά τας ενδείξεις τας οποίας παρείχεν η πείρα. Εκπληρών την εντολήν ταύτην προσεπάθησα ν’ αποδείξω εν τω πρώτω μερει του υπομνήματός μου ότι η πείρα κατεδίκαζεν εντελώς τα ριψοκίνδυνα και πολύπλοκα ταύτα σχέδια. Εν η δε περιπτώσει επέμενέ τις να εφαρμόση αυτά, ανέπτυσσον εν τω δευτέρω μέρει του υπομνήματός μου τας προφυλάξεις, αίτινες έδει να ληφθούν προς πρόληψιν των μεγάλων δεινών, άτινα υφίσταντο οι λαοί, οσάκις ώπλιζον αυτούς προς τοιαύτας επιχειρήσεις. Το υπόμνημα τούτο έτυχε της εγκρίσεως του Αυτοκράτορος, εις τούτο δε οφείλω τον διορισμόν μου εις την θέσιν του διευθυντού του διπλωματικού γραφείου του Αρχηγού του στρατού του Δουνάβεως. Περί τούτου με διεβεβαίωσε ρητώς ο ναύαρχος Τσιτσαγώφ16, ότε, μετά την άφιξίν μου εις Βουκουρέστιον, εγκατεστάθην υπ’ αυτού εις τα νέα μου καθήκοντα.

Η συνθήκη του Βουκουρεστίου είχεν υπογραφή, ο δε Βοναπάρτης μετά στρατού 500.000 ανδρών ητοιμάζετο να διαβή τον Νιέμεν.

Η διπλωματία δεν είχε πλέον να πράξη τι το σοβαρόν εκείθεν του Δουνάβεως. Η συνθήκη του Βουκουρεστίου, καίπερ ανεφάρμοστος, ώφειλε να επικυρωθή, όπερ και εγένετο. Η Δικαιοσύνη, η Θρησκεία και η Φιλανθρωπία απήτουν εν τούτοις παρηγορίαν τινά διά τους λαούς, ους η Ρωσσία διά τετάρτην φοράν ηναγκάζετο να εγκαταλείψη εις την εκδίκησιν των Τούρκων και εις τας ασθενείς εγγυήσεις συμβάσεως ην η μουσουλμανική επιμονή είχεν απο-

15. Δηλαδή των «Ιλλυρικών επαρχιών» της Γαλλικής Αυτοκρατορίας, ήτοι της σημερινής Σλοβενίας, τμήματος της Κροατίας και της Δαλματίας.

16. Παύλος Βασίλειεβιτς Τσιτσαγώφ (1765 - 1849). Υπουργός των Ναυτικών κατά τα ετη 1807 - 1809, διωρίσθη τω 1812 αρχηγός του στρατού του Δουνάβεως εις αντικατάστασιν του Κουτούζωφ, όστις όμως εν τω μεταξύ συνήψε μετά των Τούρκων την ειρήνην του Βουκουρεστίου (Μάιος 1812).

αποσπάσει από την ανυπομονησίαν των Ρώσσων πληρεξουσίων17. Aι παρηγορίαι αύται εδόθησαν. Οι Σέρβοι έλαβον μεγάλας βοηθείας εις χρήματα, εις όπλα και εις πολεμεφόδια. Οι Μολδαβοί και οι Βλάχοι έλαβον την διαβεβαίωσιν, ότι εις ευνοϊκωτέρους καιρούς η τύχη των θα ερρυθμίζετο κατά τας δικαίας αυτών ευχάς, η δε προσωρινή οργάνωσις της Βεσσαραβίας παρείχεν αυτοίς το πρώτον εχέγγυον της ειλικρινείας των προθέσεων τούτων. Τέλος οι ομόδοξοι της Ρωσσίας εν τη Ανατολή εβεβαιώθησαν επίσης περί της και εν τω μέλλοντι αναλλοιώτου Ρωσσικής προστασίας, διά του διορισμού πολλών προξενικών πρακτόρων, οίτινες απεστάλησαν άνευ αναβολής εκ του αρχηγείου του στρατού του Δουνάβεως, ως και διά των οδηγιών αίτινες εδόθησαν εις τους πράκτορας τούτους και εις την εν Κωνσταντινουπόλει Ρωσσικήν Πρεσβείαν.

Πάσας τας ενεργείας ταύτας ο αρχηγός του στρατού ανέφερεν εις τον Αυτοκράτορα, η δε Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότης εις ένδειξιν της υψηλής επιδοκιμασίας των ενεργειών του διπλωματικού γραφείου ηυδόκησε να μοι απονείμη18 τον βαθμόν του «εν ενεργεία κρατικού συμβούλου» (conseiller d’état actuel) .

Κατά τας στρατιωτικάς επιχειρήσεις εν Βολυνία, εν Λιθουανία και επί του Βερεζίνα, κατά την καταδίωξιν του Γαλλικού στρατού μέχρι της πολιορκίας του Θορν, αι ενέργειαι του διπλωματικού γραφείου είχον πάντοτε σκοπόν την διαφώτισιν της κοινής γνώμης της Ευρώπης περί της πορείας των συμβάντων του πολέμου. Αι ενέργειαι δε αύται εγένοντο μέσω της εν Κωνσταντινουπόλει Ρωσσικής Πρεσβείας και εμπίστων πρακτόρων οίτινες έδρων εν ταις παραμεθορίοις επαρχίαις της Αυστρίας και εν Βιέννη.

Ο Αυτοκράτωρ επληροφορήθη εν Βίλνα το σύστημα τούτο μεταδόσεως πληροφοριών και τα μέσα άτινα ο ναύαρχος Τσιτσαγώφ εχρησιμοποίει προς τον σκοπόν τούτον. Η Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότης τοσούτον ηυχαριστήθη εξ αυτού, ώστε, όταν ο ναύαρχος παρητήθη και αντικατεστάθη υπό του στρατηγού Μπαρκλάυ - δε - Τόλλυ19, ο τελευταίος ούτος διετάχθη να μη επιφέρη ουδεμίαν μεταβολήν εις το διπλωματικόν του γραφείον, να εξακολουθήση δε την επαφήν μετά της Κωνσταντινουπόλεως, ως και πρότερον, και μετά των αυτών εμπίστων πρακτόρων. Μετ’ ου πολύ δε η Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότης μοι απένειμε το παράσημον του Αγίου Βλαδιμήρου γ΄ τάξεως.

Δεν είχον τότε την τιμήν να γνωρίζω τον στρατηγόν Μπαρκλάυ - δε - Τόλλυ. Η γνωριμία μας εγένετο υπό τα τείχη του Θορν20. Κατά το βραχύ δε διάστημα εβδομάδων τινών έτυχον της πλήρους αυτού εμπιστοσύνης.

17. Βλ. κατωτέρω.

18. Διά διατάγματος από 8 Νοεμβρίου 1812.

19. Ο Μιχαήλ Μπογδάνοβιτς Barclay de Toly (1761 - 1818) αντικατέστησε την 16 Φεβρουάριου 1813 τον Τσιτσαγώφ, μετ’ ου πολύ δε (την 26 Μαΐου) διωρίσθη αρχιστράτηγος των Ρωσσικών στρατευμάτων.

20. Η πολιορκία του Θορν διήρκεσεν από της 8 μέχρι της 16 Απριλίου 1813.

 Μετά την παράδοσιν του Θορν, το στρατιωτικόν σώμα του στρατηγού Μπαρκλάυ προυχώρει διά συντόνου πορείας, ίνα καταλάβη την ορισθείσαν αυτώ θέσιν εν τω στρατοπέδω του Μπάουτσεν2·. Μετά την μάχην, το σώμα τούτο εκάλυπτε την οπισθοχώρησιν των συμμαχικών στρατευμάτων μέχρις ου η ανακωχή του Ράιχενμπαχ22, χορηγήσασα εις το στράτευμα ανάπαυσίν τινα, ηύξησε τας εργασίας του διπλωματικού γραφείου του στρατηγού Μπαρκλάυ, διορισθέντος τότε αρχιστρατήγου των Ρωσσικών και Πρωσσικών στρατευμάτων.

Η μεγάλη σπουδαιότης ην απέκτησεν έκτοτε η δράσις του γραφείου παρώρμα διπλωμάτας παλαιοτέρους εμού να επιζητούν την θέσιν ην είχον εγώ. Αλλ’ αντ’ αυτών, οίτινες κατείχον και βαθμούς και προσόντα ανώτερα των ιδικών μου, ο στρατηγός Μπαρκλάυ προυτίμησε την προθυμίαν και τον ζήλον μου, ο δε Αυτοκράτωρ ηυδόκησε να συναινέση εις τούτο.

Ότε η Αυστρία προσετέθη εις την συμμαχίαν23, ο δε στρατός αυτής ήρχισε24 να λαμβάνη μέρος εις τον πόλεμον, το γραφείον του στρατηγού Μπαρκλάυ κατέστη έτι δραστηριώτερον. Μετά την ένδοξον μάχην του Κουλμ25 ο στρατός διέτριψεν εφ’ ικανόν χρόνον εν Βοημία. Τότε ο στρατηγός Μπαρκλάυ υπέβαλεν εις τον Αυτοκράτορα λεπτομερή έκθεσιν περί της θέσεως εις ην ευρίσκοντο αι σχέσεις της Ρωσσίας προς τους λαούς της Ανατολής, παρεκίνει δε να γίνουν επίσημα προς την Πύλην διαβήματα προς μετρίασιν των αιματηρών εκτελέσεων, αίτινες επηκολούθουν την εν νέου υπό των Τούρκων κατάληψιν της Σερβίας26. Η Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότης υπεδέχθη μετά

21. Ο στρατός του Μπαρκλάυ έφθασεν εις Μπάουτσεν την 16 Μαΐου. Την 20 και 21 Μαΐου διεξήχθη η μάχη του Μπάουτσεν καθ’ ην ο Ναπολέων κατετρόπωσε τους Ρώσσους και Πρώσσους.

22. Ο Καποδίστριας εννοεί προφανώς την ανακωχήν την συναφθείσαν εν Plesswitz την 4 Ιουνίου. Βλ. και επομένην σημείωσιν.

23. Διά της συνθήκης του Ράιχενμπαχ της 27 Ιουνίου 1813.

24. Από της 10 Αυγούστου 1813.

25. Η μάχη του Κουλμ (30 Αυγούστου 1813), εις ην ηττήθη ο Γάλλος στρατηγός Vandamme, έσχε διπλωματικήν κυρίως σπουδαιότητα, ως καταστήσασα στενωτέρους δεσμούς μεταξύ των μελών του αντιγαλλικού συνασπισμού.

26. Οι Σέρβοι υπό την ηγεσίαν του Καραγιώργη είχον λάβει τα όπλα τω 1804, μετά δε την έκρηξιν του Ρωσσοτουρκικού πολέμου (1806 - 1812) επολέμησαν ως σύμμαχοι πλέον των Ρώσσων. Αλλά τω 1812 η επικειμένη εκστρατεία του Ναπολέοντος κατά της Ρωσσίας ηνάγκασε τους Ρώσσους να συνάψουν εσπευσμένην ειρήνην μετά των Τούρκων εν Βουκουρεστίω. Οι Ρώσσοι ηρκέσθησαν εις την προσάρτησιν της Βεσσαραβίας, αφήσαντες εκκρεμή άλλα ζητήματα ων την λύσιν επεφύλαττον δι’ ευθετώτερον χρόνον. Ιδία δε ως προς τους Σέρβους, ούτοι εγκατελείφθησαν εις την τύχην των, μολονότι το άρθρον 8 της συνθήκης του Βουκουρεστίου προέβλεπεν αμνηστίαν και είδος διοικητικής αυτονομίας. Την εκτέλεσιν όμως του άρθρου 8 απέφυγον σκοπίμως οι Τούρκοι, πεπεισμένοι ότι η Ρωσσία, απερροφημένη από τα μεγάλα εν Ευρώπη γεγονότα, δεν ηδύνατο να πράξη τι το σοβαρόν χάριν των Σέρβων. Μετά δε τας νίκας του Ναπολέοντος εν Λύτσεν και Μπάουτσεν, οι Τούρκοι έκριναν την στιγμήν κατάλληλον να λύσουν το σερβικόν ζήτημα διά των

ζωηρού ενδιαφέροντος την έκθεσιν ταύτην, ηυδόκησε να μοι απονείμη το παράσημον της Αγίας Άννης α΄ τάξεως, διέταξε δε το Yπουργείον Αυτού να συνεννοηθή επί του περιεχομένου της εκθέσεως μετά της Αυστριακής Κυβερνήσεως.

Ο στρατός εβάδιζε προς την Λειψίαν. Ημέραν τινά αναπαύσεως ο αρχιστράτηγος, εγκατασταθείς εν καλύβη των περιχώρων της πόλεως ταύτης, ειργάζετο μετ’ εμού. Ο Αυτοκράτωρ έρχεται αίφνης προς ημάς. Εγείρομαι πάραυτα μετά των εγγράφων μου. Ο Αυτοκράτωρ λέγει προς τον στρατηγόν:

«Λυπούμαι διότι σας διακόπτω. Με ποίον εργάζεσθε;»

«Μεγαλειότατε, με τον κόμιτα Καποδίστριαν.»

«Α, χαίρω πολύ να κάμω την γνωριμίαν του.»

Τότε στραφείς προς εμέ, όστις ήμην έτοιμος να εξέλθω, μοι έδωκε την χείρα και μετ’ ευμενείας, η οποία εχώρει κατ’ ευθείαν εις την καρδίαν, μοι εξέφρασε την ευαρέσκειαν ην ησθάνετο του να με γνωρίση πλησιέστερον.

«Δεν φαίνεσθε εις το Στρατηγείον Μου.»

«Μεγαλειότατε, μένω εις την θέσιν την οποίαν η Υμετέρα Αυτοκρατορική Μεγαλειότης ηυδόκησε να μοι εμπιστευθή και εν τη οποία ευρίσκω εμαυτον ευτυχή.»

«Πολύ καλά. Αλλά θα δύνασθε», είπε τότε προς τον στρατηγόν, «να αναθέτετε εις τον κόμιτα να Μοι κάμνη προφορικάς ανακοινώσεις, αντί να αναγκάζεσθε να Μοι αποστέλλετε τόσον συχνά εγγράφους εκθέσεις.»

Ο στρατηγός απήντησεν ότι θα εκτελέση τας διαταγάς Του. Εκφράσας δε πάλιν την εύνοιάν Του ο Αυτοκράτωρ μοι επέτρεψε να αποσυρθώ, μείνας μόνος μετά του αρχιστρατήγου.

Την εσπέραν ο στρατηγός Μπαρκλάυ μοι είπε: «Σας συγχαίρω εξ όλης μου της καρδίας. Ο Αυτοκράτωρ μοι ωμίλησε περί της γνώμης την οποίαν έχει σχηματίσει περί υμών δι’ εκφράσεων αίτινες με ενθαρρύνουν πλήρως ως προς το μέλλον σας. Αι αποστολαί, τας οποίας θα σας αναθέτω του λοιπού, θα χρησιμεύσουν όπως ο Αυτοκράτωρ σας γνωρίση και εκτιμήση καλύτερον· ούτω με πρώτην ευκαιρίαν θα σας χρησιμοποιήση εις υποθέσεις σπουδαιοτέρας των μέχρι τούδε.»

Παρεκάλεσα τον στρατηγόν, όπως μοι αναθέτη όσον το δυνατόν σπανιώτερον την νέαν ταύτην υπηρεσίαν του απεσταλμένου. «Εάν», είπον εις αυτόν, «αι ανακοινώσεις δεν παρουσιάζουν μέγα ενδιαφέρον, δεν πρέπει δι’ αυτών να ενοχλή τις διαρκώς τον Αυτοκράτορα. Εάν δε τουναντίον αι αποστολαί αύται είναι μεγάλης σπουδαιότητος, τότε θα διεξάγω αυτάς εγγράφως, διότι ούτω μόνον θα φέρουν την έγκρισίν σας.»

όπλων. Κατά τον Ιούλιον του 1813 τα τουρκικά στρατεύματα εισέβαλον πανταχόθεν εις την Σερβίαν και κατέπνιξαν την πρώτην ταύτην επανάστασιν. Εχρειάσθη νέα επανάστασις υπό τον Μίλος Οβρένοβιτς (1816), ίνα το Σερβικόν ζήτημα έλθη πάλιν επί τάπητος εις τας μεταξύ Ρωσσίας και Τουρκίας σχέσεις.

 Ήμην τόσον ολίγον διατεθειμένος να θαμβωθώ εκ των πρώτων τούτων ευνοιών της τύχης, ώστε, κατά την εποχήν εκείνην, συναντήσας ημέραν τινά τον κόμιτα Νεσσελρόδε27, παρεκάλεσα αυτόν να με τοποθετήση μετά το πέρας της εκστρατείας υφ’ οιανδήποτε ιδιότητα εις θέσιν τινά παρά τη εν Βιέννη Ρωσσική πρεσβεία, ο δε βαρώνος Άνστεττ28, όστις συνώδευε τότε το Στρατηγείον του Αυτοκράτορος, ενέκρινε το συνετόν της αιτήσεώς μου και μοι υπεσχέθη την μεσολάβησιν και προστασίαν του.

Μετά την μάχην της Λειψίας29 ο στρατηγός Μπαρκλάυ διώκησε την εμπροσθοφυλακήν· διά τούτο δεν μοι εδόθη ευκαιρία εκτάκτων αποστολών προς την Αυτού Μεγαλειότητα.

Αφικόμεθα εις Φραγκφούρτην την επί του Μάιν, τη δε επαύριον ο στρατηγός μοι είπεν, ότι αν και δεν είχε να μοι αναθέση ουδεμίαν ανακοίνωσιν προς τον Αυτοκράτορα ούτε προφορικήν ούτε γραπτήν, εν τούτοις με διατάσσει να παρουσιασθώ την εσπέραν και ώραν 7 ενώπιον της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος.

Παρεκάλεσα αυτόν να μοι είπη αν εγνώριζε την αιτίαν, εις ην ωφείλετο η τιμή αύτη.

«Την αγνοώ», απήντησεν· «υποθέτω όμως ότι θα με εγκαταλείψετε· οσηδήποτε δε και αν είναι η λύπη μου, χαίρω πολύ δι’ υμάς.»

Δεν θα επαναλάβω ενταύθα όσα φιλόφρονα και κολακευτικά μοι είπεν ο σεβαστός στρατηγός Μπαρκλάυ, επιθυμών να μοι εκφράση το μέτρον των αισθημάτων, τα οποία είχον την ευτυχίαν να εμπνεύσω εις αυτόν.

Την ορισθείσαν ώραν μετέβην εις το μέγαρον όπου κατώκει ο Αυτοκράτωρ. Μετά τινας στιγμάς αναμονής εισήχθην εις το γραφείον της Αυτού Μεγαλειότητος.

Ο Αυτοκράτωρ ήτο μόνος και με εδέχθη μετά τόσης ευμενείας, ώστε, αν και ήτο η πρώτη φορά καθ’ ην Τον επλησίαζον ίνα λάβω απ’ ευθείας τας διαταγάς Του, ουδεμίαν ησθάνθην συστολήν.

Η Αυτού Μεγαλειότης μοι είπεν, ότι έστρεψε το βλέμμα προς εμέ όπως μοι εμπιστευθή μεγάλης σπουδαιότητος εντολήν, ην με εθεώρει ικανόν να φέρω εις πέρας. «Διηνύσατε έντιμον στάδιον εν τη υμετέρα πατρίδι. Είμαι δε λίαν ευχαριστημένος εκ της ευθυκρισίας και του ζήλου, μεθ’ ων ειργάσθητε τόσον εν Βιέννη, όσον και παρά τω ναυάρχω Τσιτσαγώφ και τω στρατηγώ

27. Κάρολος κόμις Nesselrode (1780 - 1862), υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσσίας από του 1811, αντικαγκελλάριος από του 1826 και καγκελλάριος της Αυτοκρατορίας από του 1844 μέχρι του 1856.

28. Ιωάννης d’Anstett (1760 - 1835). Εγκαταλείψας την πατρίδα του Αλσατίαν κατά την διάρκειαν της Γαλλικής Επαναστάσεως εχρησιμοποιήθη υπό των Ρώσων εις διαφόρους διπλωματικάς αποστολάς, λαβών τον τίτλον του βαρώνου. Μετέσχε του συνεδρίου της Βιέννης, μεθ’ ο διετέλεσε πρεσβευτής της Ρωσσίας παρά τη Γερμανική Διαίτη εν Φραγκφούρτη.

29. 16 - 19 Οκτωβρίου 1813.

Μπαρκλάυ. Αι αρχαί σας και τα αισθήματά σας Μοι είναι γνωστά. Αγαπάτε τας δημοκρατίας και Εγώ επίσης τας αγαπώ. Πρόκειται νυν να σώσωμεν μίαν εξ αυτών ην ο Γαλλικός δεσποτισμός υπεδούλωσε και εις ην επιφυλάττει βραδύτερον την τύχην των ελευθέρων Γερμανικών πόλεων, της Γενούης ή της Βενετίας. Πρόκειται περί της Ελβετίας30. Πριν ή διαβούν τον Ρήνον μετά των στρατευμάτων των, οι σύμμαχοι ηγεμόνες πρέπει να βεβαιωθούν περί των διαθέσεων του χρηστού και πολεμικού τούτου έθνους, να βοηθήσουν αυτό προς ανάκτησιν της αυθυπαρξίας του και να καταστήσουν αυτό ικανόν όπως συνεργασθή μεθ’ ημών, ως έπραξαν ήδη οι ηγεμόνες του Γερμανικού συνδέσμου, εις το μέγα έργον της ανορθώσεως του Ευρωπαϊκού συστήματος. Να αποδοθή εις έκαστον έθνος η πλήρης και απόλυτος χρήσις των δικαίων και θεσμών αυτού, να τεθούν πάντα και ημείς αυτοί υπό την προστασίαν γενικής συμμαχίας, να εξασφαλίσωμεν εαυτούς και να προφυλάξωμεν τα έθνη από της φιλοδοξίας των κατακτητών, — ιδού αι βάσεις εφ’ ων ελπίζομεν με την βοήθειαν του Θεού να στηρίξωμεν το νέον τούτο σύστημα. Η θεία Πρόνοια έθεσεν ημάς εις την οδόν, ήτις άγει κατ’ ευθείαν προς τον σκοπόν. Μέρος της οδού διετρέξαμεν ήδη. Η υπολειπομένη είναι τραχεία και πλήρης σοβαρών προσκομμάτων. Πρέπει να τα εξομαλύνωμεν, εις δε το δυσχερές τούτο έργον πρόκειται να συνεργασθήτε και υμείς.»

Τότε ο Αυτοκράτωρ μοι εξήγησε πώς εσχηματίσθη ο κατά της Γαλλίας συνασπισμός. Παρέβαλεν αυτόν προς σφαίραν χιόνος διαρκώς εξογκουμένην εφ’ όσον προχωρεί προς τα πρόσω. Μοι εξήγησεν εκ τίνος φύσεως στοιχείων απετελείτο ο συνασπισμός, και πόση, κατά τας πρώτας στιγμάς και ίδια εν μέσω των αβεβαίων περιπετειών του πολέμου, εχρειάσθη και εχρειάζετο ακόμη προσοχή, μετριοπάθεια και καρτερία, ίνα συνδεθούν αρρήκτως οι σύμμαχοι εις τρόπον ώστε εν ουδεμιά περιπτώσει να δυνηθή ο κοινός εχθρός να διασπάση αυτούς και να αντιτάξη τους μεν κατά των δε, ως είχε συμβή κατά το παρελθόν.

Προβαίνων δε εκ των γενικών τούτων παρατηρήσεων εις την εντολήν, ην έμελλε να μοι αναθέση, ο Αυτοκράτωρ εχάραξεν εν γενικαίς γραμμαίς την εικόνα της εν Ελβετία καταστάσεως, καταδείξας πώς και διατί εισεχώρησεν εκεί το επαναστατικόν μικρόβιον και ποίαι προήλθον εκ τούτου ολέθριαι συνέπειαι διά το ένδοξον τούτο έθνος και διά την Ευρώπην ολόκληρον.

30. Διά πάσας τας ενταύθα και εφεξής λεπτομερείας περί των πολύπλοκων (ως ορθώς ονομάζει αυτά ο Καποδίστριας) ζητημάτων της Ελβετίας ων ο υπομνηματισμός θα ήγε πολύ μακράν και εκτός του θέματος, δύναται ο αναγνώστης να διαφωτισθή ευκόλως και ακριβώς εκ του έργου του Σ. Θ. Λάσκαρι, Capodistrias avant la revolution grecque Λωζάνη 1918, ή εκ του Η. Μάρτιν, La Suisse et l’Europe 1813-1814, Γενεύη 1931. Ενδιαφέρον όμως είναι να παραβληθούν τα λεγόμενα υπό του Καποδίστρια με τα γραφέντα υπό του ιδίου του Λεπτσέλτερν, άτινα εχρησιμοποίησεν ο E. de Levis Mirepoix (δισέγγονος του Λεπτσέλτερν) εις τα δύο έργα του Une mission diplomatique austro-russe en Suisse (1813-1814) Ανζέ 1931, και Mémoires et papiers de Lebzeltern, Παρίσι 1949.

 «Η αριστοκρατία της Βέρνης», εξηκολούθησεν ο Αυτοκράτωρ, «και υπό την επίδρασίν της οι μεγαλοαστοί των άλλων καντονίων επιμόνως ηρνήθησαν να κάμουν την ελαχίστην εκουσίαν υποχώρησιν εις τας ανάγκας της εποχής και εις τας κοινωνικάς προόδους του Ελβετικού έθνους. Τοιουτοτρόπως το επαναστατικόν κόμμα όπερ η Γαλλία προσεπάθησε να σχηματίση εις τα μέρη τα εξαρτώμενα εκ των μεγάλων καντονίων υπερίσχυσεν, ο δε Γαλλικός στρατός εύκόλως έγινε κύριος της Ελβετίας και, όπερ σπουδαιότερον, των θησαυρών της Βέρνης.

»Μετά τας μακράς συμφοράς ας υπέστη η χώρα, η Συνθήκη διαιτησίας (Acte de médiation), ην επέβαλεν ο Βοναπάρτης, επανέφερε την ειρήνην και υπήρξεν αληθής ευεργεσία. Εάν η συνθήκη αύτη είχε πηγήν αγνοτέραν, εάν η Δύναμις, ήτις την επέβαλεν, ηδύνατο να εμπνεύση εμπιστοσύνην, οι Ελβετοί θα είχον μέγα άδικον να επιθυμούν την επάνοδον εις το παρελθόν ως και τας επικινδύνους περιπετείας νέας πολιτικής οργανώσεως. Αλλ’ οπωσδήποτε και αν έχη το μέγα τούτο ζήτημα, η λύσις του δεν ανήκει εις ημάς και διά τούτο αι σύμμαχοι Δυνάμεις πρέπει να σεβασθούν και να καταστήσουν σεβαστην την νυν εν τω εσωτερικώ της Ελβετίας υφισταμένην κατάστασιν. Ορμώμενοι από της αρχής ταύτης, ήτις επεκράτησεν οριστικώς μεταξύ των συμμάχων Μου και Εμού, επιθυμούμεν να διαφωτίσωμεν τους ιθύνοντας τα της Ελβετίας περί των πραγματικών συμφερόντων της πατρίδος των και να τους πείσωμεν βαθμηδόν να ταχθούν μεθ’ ημών. Αλλά προς επιτυχίαν τούτου, πρέπει κατ’ αρχάς να περιορισθώμεν εις το να ζητήσωμεν πραγματικήν ούδετερότητα κατά τον παρόντα πόλεμον.

»Τοιούτον είναι το αντικείμενον της αποστολής υμών. Αγνοούμεν τι συμβαίνει νυν εν Ελβετία, αποτελούν την Ομοσπονδιακήν Κυβέρνησιν και ποίοι την κατευθύνουν εις τας ενεργείας της. Και αν είχομεν ακόμη θετικωτέρας πληροφορίας περί των δύο τούτων ζητημάτων, πάλιν θα ητο δύσκολον να σας διαπιστεύσωμεν παρά τη Ομοσπονδιακή Κυβερνήσει συμφώνως προς τους καθιερωμένους τύπους. Τίς μας εγγυάται οτι αύτη εχει αρκετήν ανεξαρτησίαν ώστε να δεχθή αντιπρόσωπον κράτους ευρισκομένου εις πόλεμον προς την Γαλλίαν; Θα αναχωρήσετε λοιπόν ως απλούς ταξιδιώτης. Μόλις δε ευρεθήτε επί τόπου θα Μοι αποστείλετε τας εκθέσεις σας, αίτινες θα χρησιμεύσουν όπως καθορίσωμεν τον χαρακτήρα της αποστολής σας. Η Αυστρία αποστέλλει μετά των αυτών προφυλάξεων τον βαρώνον Λεπτσέλτερν31 μεθ’ ου θα ενεργήτε από κοινού. Υπό το πνεύμα τούτο θα συντάξετε άνευ αναβολής τας

31. Λουδοβίκος βαρώνος (είτα κόμις) von Lebzetern (1771 - 1854). Αποσταλείς τω 1810 εις Πετρούπολιν ως σύμβουλος παρά τη Αυστριακή πρεσβεία, κατώρθωσε να προσελκύση την εύνοιαν του Τσάρου Αλεξάνδρου. Μετά το 1815 διωρίσθη πρεσβευτής εις Πετρούπολιν όπου και παρέμεινεν μέχρι του θανάτου του Αλεξάνδρου, οπότε, υποπεσών εις την δυσμένειαν του νέου Τσάρου Νικολάου, εστάλη πρεσβευτής εις Νεάπολιν.

δι’ υμάς οδηγίας και θα υποβάλετε αυτάς προς Εμέ. θα τας ίδωμεν ομού, μεθ’ ο θα αναχωρήσετε εις Ελβετίαν.»

Επειδή ο Αυτοκράτωρ με ηρώτησεν αν είχον να παρατηρήσω τι επί των όσων μοι είπεν η Αυτού Μεγαλειότης, έλαβον το θάρρος να υπογραμμίσω την σπουδαιότητα του έργου όπερ ηυδόκησε να μοι εμπιστευθή και να εκφράσω αμφιβολίας ως προς τας ικανότητάς μου, αίτινες μοι εφαίνοντο ανεπαρκείς προς εκπλήρωσιν των προσδοκιών Του. «Την Ελβετίαν, Μεγαλειότατε, γνωρίζω μόνον εκ των βιβλίων, ταύτα δε πενιχράν βοήθειαν παρέχουν προκειμένου περί διαπραγματεύσεων μετ’ ανθρώπων μεθ’ ων ουδεμίαν έσχον ποτέ σχέσιν. Δεν ομιλώ την γερμανικήν και τούτο είναι δεύτερον εμπόδιον. Τέλος θα έχω και συνάδελφον. Άρα γε θα είμεθα πάντοτε σύμφωνοι αμφότεροι, η δε Αυστριακή Κυβέρνησις έχει κανονίσει μετά της Υμετέρας Μεγαλειότητος τας λεπτομερείας εις τρόπον ώστε οι λόγοι του κ. Λεπτσέλτερν και εμού να μη αφήσουν εις τους Ελβετούς ουδεμίαν αμφιβολίαν περί της πλήρους ταυτότητος των προθέσεων των συμμάχων Δυνάμεων;»

«Θα απαντήσω», υπέλαβεν ο Αυτοκράτωρ, «μόνον ως προς την τελευταίαν ταύτην δυσχέρειαν. Όσον δ’ αφορά εις τας λοιπάς, επαινώ την μετριοφροσύνην και την περίσκεψίν σας. Αλλ’ είμαι βέβαιος εκ των προτέρων ότι, μετά την επιτυχή σας δράσιν εν ταις Ιονίοις Νήσοις, θα επιτύχετε εν Ελβετία καλύτερον παντός άλλου διπλωμάτου. Όσον αφορά εις συνάδελφόν σας θα ενεργήτε πάντοτε μετ’ αυτού επί τη βάσει των οδηγιών σας. Εάν ούτος ενεργήση αντιθέτως προς ταύτας, θα εξακολουθήτε το έργον σας και θα Μοι αποστέλλετε τας εκθέσεις σας. Θα ευρισκώμεθα ουχί μακράν της Ελβετίας. Μετ’ ολίγας ημέρας θα έχετε λάβει τας διαταγάς Μου.» Η Αυτού Μεγαλειότης μοι επέτρεψε τότε να αποσυρθώ.

Την μεθεπομένην υπέβαλον εις τον Αυτοκράτορα το σχέδιον των προς εμέ οδηγιών. Έμεινε τελείως ευχαριστημένος και ενέκρινεν αυτάς, με διέταξε δε να τας ανακοινώσω εις τον κόμιτα Νεσσελρόδε, ίνα το γραφείον αυτού διεκπεραιώση αυτάς κατά τα καθιερωμένα και με εφοδιάση διά παντός αναγκαίου εις το ταξίδιόν μου.

Εγνωρίσθην τότε μετά του βαρώνου Λεπτσέλτερν, μετέβην δε μετά του κόμιτος Νεσσελρόδε παρά τω κ. Μέττερνιχ32. Ο τελευταίος μοι είπεν, ότι είχεν υποβάλει εις την έγκρισιν του Αυτοκράτορος της Αυστρίας τας δοθείσας μοι υπό του Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου οδηγίας, αίτινες έμελλον τοιουτοτρόπως να χρησιμεύσουν και διά τον συνάδελφόν μου.

Υπό τοιούτους οιωνούς έφθασα εις Ελβετίαν τον Νοέμβριον του 1813. Εύρομεν εν Ζυρίχη την Δίαιταν συνελθούσαν εκτάκτως εκεί και ασχολουμένην

32. Κλήμης Λοθάριος κόμις (είτα πρίγκιψ) Metternich (1773 - 1859), υπουργός των Εξωτερικών της Αυστρίας από του 1809 και καγκελλάριος από του 1821 μέχρι του 1848.

νην περί τα στρατιωτικά μέτρα, δι’ ων ήλπιζε να περιφρουρήση την ουδετερότητα του εδάφους της Ελβετικής Ομοσπονδίας.

Συνωμιλήσαμεν εμπιστευτικώς μετά του Προέδρου (Landamman) κ. Ράινχαρδ33 και των σπουδαιοτέρων εκ των βουλευτών. Εύρομεν αυτούς λίαν προθύμους να ακούσουν ημάς, μετ’ ολίγας δε ημέρας κατωρθώσαμεν να πείσωμεν αυτούς όπως διαπραγματευθούν μεθ’ ημών σύμβασιν διά της οποίας το υπ’ αυτών υιοθετηθέν σύστημα ουδετερότητος, τροποποιούμενον είς τινα σημεία, ηδύνατο να γίνη δεκτόν υπό των συμμάχων Δυνάμεων και να εξασφαλίση τα ζωτικά της Ελβετίας συμφέροντα. Εζητήσαμεν την διά Βασιλείας διάβασιν των συμμαχικών στρατευμάτων, αλλά της παραχωρήσεως ταύτης αι Δυνάμεις υπισχνούντο ότι δεν θα εποιούντο χρήσιν εάν ο Ναπολέων απέδιδεν εις την Ελβετικήν Ομοσπονδίαν την Βαλεσίαν και άλλα τμήματα της Ελβετίας άτινα είχε προσαρτήσει εις το υπ’ αυτόν «Βασίλειον της Ιταλίας».

Αντιπροσωπεία της Διαίτης μετέβη εις Φραγκφούρτην, ίνα χαιρετίση τους συμμάχους μονάρχας εν ονόματι της Ελβετίας και λάβη την συγκατάθεσιν αυτών ως προς το σύστημα της ουδετερότητος όπερ η Δίαιτα είχεν υιοθετήσει. Επιστρέψαντες εις Ελβετίαν οι αντιπρόσωποι ανήγγειλαν εις την Δίαιταν ότι η υπό των συμμάχων αναγνώρισις του συστήματος τούτου ώφειλε προηγουμένως να συζητηθή μετά του κ. Λεπτσέλτερν και εμού. Ενώ ησχολούμεθα εις τούτο, δύο απρόοπτα συμβάντα παρενέβησαν και παρεκώλυσαν τας προσπαθείας μας. Το καντόνιον της Βέρνης επανήρχετο εις το παλαιόν αριστοκρατικόν σύνταγμα το βασιζόμενον επί του δημοσίου δικαίου των άλλοτε 13 καντονίων και τοιουτοτρόπως διεδήλου συγχρόνως τας παλαιάς του αξιώσεις επί των καντονίων του Vaud και της Αργοβίας. Ο κόμις Ζενφτ34, έχων μυστικήν αποστολήν εν Βέρνη, παρεκίνησε τους άρχοντας της παλαιάς αριστοκρατίας να λάβουν την απερίσκεπτον ταύτην απόφασιν, υποσχόμενος την υποστήριξιν της Αυστρίας. Ταυτοχρόνως δε ο στρατός του πρίγκιπος Σβάρτσενβεργ35 ητοιμάζετο να εισέλθη εις την Ελβετίαν. Διακήρυξις απευθυνθείσα36

33. Ιωάννης von Reinhard (1755 - 1835). Υπήρξεν εκ των υπογραψάντων την «Συνθήκην διαιτησίας» και, λόγω της εμπιστοσύνης ης έχαιρε παρά τοις Γάλλοις, είχεν εκλεγή πρόεδρος (Landamman) της Ελβετικής Ομοσπονδίας τω 1807 και 1813.

34. Λουδοβίκος βαρώνος (είτα κόμις) Senfft von Pilsach, (1774 - 1853). Διετέλεσεν υπουργός των Εξωτερικών της Σαξονίας (1809 - 1813), αλλ’ επαύθη ως φίλος της Αυστρίας. Μετά την μάχην της Λειψίας ο βασιλεύς της Σαξονίας, μολονότι πιεζόμενος υπό της Αυστρίας, ηρνήθη να τον χρησιμοποιήση παρά τοις Συμμάχοις, εστάλη δε τότε ο Ζενφτ υπό του Μέττερνιχ εις την Ελβετίαν. Μετά την αποτυχίαν των εκεί ραδιουργιών του, έζησεν ως ιδιώτης επί τινα χρόνον. Τω 1825 εισήλθεν εις την διπλωματικήν υπηρεσίαν της Αυστρίας, διατελέσας μέχρι του 1847 πρεσβευτής εν Τουρίνω, Φλωρεντία, Χάγη και Μονάχω.

35. Κάρολος πρίγκιψ Schwarzenberg (1771 - 1820), αρχιστράτηγος των αυστριακών στρατευμάτων.

36. Υπό του Schwarzenberg τη 21 Δεκεμβρίου 1813, καθ’ ην στιγμήν παρεβιάζετο η Ελβετική ουδετερότης.

εις την Δίαιταν εκ μέρους των συμμάχων Δυνάμεων εδήλου εις την Ελβετίαν, ότι οι ηνωμένοι στρατοί θα προχωρήσουν πανταχού, όπου αι πολεμικαί επιχειρήσεις ήθελον τούτο απαιτήσει. Το Αυστριακόν Υπουργείον έστειλε την διακήρυξιν ταύτην προς τον κ. Λεπτσέλτερν μετά της διαταγής να υπογράψη ταύτην και να με προτρέψη να πράξω το αυτό, διότι εις τούτο είχε συναινέσει ο Αυτοκράτωρ της Ρωσσίας, ως απεδεικνύετο εξ εγγράφου του οποίου εγένετο μεν μνεία εν τοις υπό του συναδέλφου μου ληφθείσιν εγγράφοις αλλ’ όπερ όμως δεν περιείχετο εν αυτοίς.

Ο κ. Λεπτσέλτερν ησθάνθη στενοχώριαν ανακοινών εις εμέ τας διαταγάς ταύτας. Εδίστασα επί τινας ώρας, αλλ’ υπέγραψα την διακήρυξιν και αμέσως ανεχώρησα εκ Ζυρίχης, ίνα μεταβώ εις το Στρατηγείον του Αυτοκράτορος, ευρισκομένου τότε εν Φρειβούργω της Βάδης.

Ο Αυτοκράτωρ με εδέχθη και αι πρώται του λέξεις ήσαν:

«Ελπίζω ότι δεν υπεγράψατε την Αυστριακήν διακήρυξιν.»

«Όλως τουναντίον, Μεγαλειότατε, την υπέγραψα και έρχομαι να Σας υποβάλω παρατηρήσεις τινάς περί των πλεονεκτημάτων άτινα η Ελβετία και η Ευρωπαϊκή υπόθεσις δύνανται να αποκομίσουν εκ της απροσδοκήτου ταύτης περιπλοκής.»

«Δεν επερίμενα να σας ίδω να αρχίσετε με πλήρη παράβασιν των οδηγιών τας οποίας σας είχον δώσει.»

«Ευδοκήσατε, Μεγαλειότατε, να με ακούσετε και έπειτα κατακρίνατέ με.»

«Καλά, ας ίδωμεν.»

Λέγουσα ταύτα η Αυτού Μεγαλειότης με εισήγαγεν εις το γραφείον Της, με ετοποθέτησε πλησίον Της και με διέταξε να εκθέσω τους λόγους της πράξεώς μου.

«Ηρώτησα εμαυτόν, Μεγαλειότατε, διατί άρα γε η Αυστρία παρεβίαζε το έδαφος της Ελβετίας εν αγνοία της Υμετέρας Μεγαλειότητος καθ’ ον ακριβώς χρόνον τα συμμαχικά στρατεύματα ηδύναντο να διαβούν διά Βασιλείας. Η μυστική αποστολή του κόμιτος Ζενφτ εν Βέρνη εξηγεί εντελώς το ζήτημα τούτο. Εάν δεν υπέγραφον εγώ την διακήρυξιν, οι Ελβετοί θα αντελαμβάνοντο την μεταξύ των συμμάχων Δυνάμεων διαφωνίαν και, φοβούμενοι τας συνεπείας του διαβήματος του καντονιού της Βέρνης, θα ερρίπτοντο εις τας αγκάλας του Βοναπάρτου. Υπογράφων την διακήρυξιν και εγκαταλείπων την θέσιν μου διά να έλθω και να λάβω τας διαταγάς Υμών, αφήνω εν Ελβετία τας φατρίας εν αδυναμία όπως προβούν εις ενέργειάν τινα, λαμβάνω δε το θάρρος να υποβάλω εις Υμάς λύσιν ήτις θα κάμη τους Ελβετούς να συμφωνήσουν εις τα εθνικά των ζητήματα και εις το σύστημα των συμμάχων Δυνάμεων. Η Υμετέρα Μεγαλειότης δύναται να προτείνη εις την Αυστριακήν Κυβέρνησιν έν εκ των δύο: ή να συναινέση εις την αποκήρυξιν του κόμιτος Ζενφτ ή, εάν αρνηθή να πράξη τούτο η Αυστρία, τότε η Υμετέρα Μεγαλειότης να μη επικυρώση την υπ’ εμού υπογραφήν της διακηρύξεως. Η Αυστρία

όμως έφερεν εαυτήν εις τοιαύτην θέσιν, ώστε να μη δύναται εν ουδεμιά περιπτώσει να αναγνώριση ως επίσημον την αποστολήν του μυστικού της πράκτορος. Θα αναγκασθή λοιπόν να συμμορφωθή προς το εν Φραγκφούρτη συμφωνηθέν σχέδιον ενεργείας. Και εν η ακόμη περιπτώσει η Αυστρία θελήση να ενεργήση αντιθέτως προς το σχέδιον τούτο, ουδείς πλέον εν Ελβετία θα ακολουθήση τας υποδείξεις της. Αφ’ ετέρου ο Αυστριακός στρατός εισήλθεν ήδη εις Ελβετίαν, και το μόνον όπερ δυνάμεθα ακόμη να πράξωμεν είναι να προφυλάξωμεν τα 19 καντόνια από του εμφυλίου πολέμου και τα ευρωπαϊκά στρατεύματα από των κινδύνων οίτινες θα ήσαν αναπόφευκτος τούτου συνέπεια.»

«Συμφωνώ εντελώς μεθ’ υμών· τω όντι θα είναι η μάλλον συμφέρουσα διέξοδος εκ τοσούτον δυσαρέστου εμπλοκής. Αλλά πώς να δώσωμεν εις τους αγαθούς Ελβετούς να εννοήσουν όλας αυτάς τας αιτιολογίας, και να τηρήσωμεν τον δοθέντα λόγον;»

«Τούτο θα κατορθωθή, εάν γνωσθούν εις αυτούς αι ευμενείς διαθέσεις της Υμετέρας Μεγαλειότητος δι’ εγγράφου όπερ θα ευδοκήσετε να απευθύνετε προς εμέ και το οποίον θα ανακοινώσω εν Ελβετία εις τους ιθύνοντας ους θα κρίνω αξίους εμπιστοσύνης.»

«Πολύ καλά· αλλά δύνασθε εις διάστημα 48 ωρών να συνεννοηθήτε με το Αυστριακόν Υπουργείον, να συντάξετε τας οδηγίας τας οποίας θα πρέπει τούτο να δώση εις τον κ. Λεπτσέλτερν και εις τον κ. Σράουτ37, να ετοιμάσετε τας ιδίας υμών οδηγίας και το περί ου ο λόγος έγγραφον; Δεν υπάρχει ουδείς ενταύθα πλησίον Μου ο οποίος να δύναται να σας βοηθήση.»

«Οι Αυστριακοί, Μεγαλειότατε, ουδόλως θα δυσκολευθούν να υπογράψουν ό,τι θελήσετε, ο δε χρόνος είναι αρκετός.»

«Πηγαίνετε λοιπόν· καλήν αντάμωσιν αύριον εις τας ενδεκα· εάν δε δεν τελειώσωμεν έως τότε, θα εργασθώμεν και την εσπέραν.»

Ως προέβλεπον, οι Αυστριακοί με ηυχαρίστησαν θερμότατα διά τον επιτυχή τρόπον δι’ ου διέλυσα τα νέφη τα εγερθέντα μεταξύ των δύο Κυβερνήσεων συνεπεία της ακατανοήτου (ως διετείνοντο) διαγωγής του κόμιτος Ζενφτ.

Το σχέδιον των διά τους κ. κ. Λεπτσέλτερν και Σράουτ οδηγιών όπερ ανεκοίνωσα εις τον κόμιτα Μέττερνιχ ενεκρίθη ασυζητητί, την δε 11ην πρωινήν της επαύριον παρουσίασα προς τον Αυτοκράτορα πάντα τα έγγραφα διεκπεραιωμένα. Μας διέκοψεν η άφιξις του στρατού της Βάδης, τον οποίον ο Αυτοκράτωρ έπρεπε να επιθεωρήση. Την εσπέραν της αυτής ημέρας ο Αυτοκράτωρ, εξετάσας πάντα τα έγγραφά μου, ηυδόκησε να μοι είπη: «Την σταδιοδρομίαν σας δεν θα την κάμετε εν Ελβετία και ευχαρίστως σας προειδοποιώ περί τούτου. Εν τούτοις εξακολουθήσατε ό,τι τόσον καλώς έχετε αρχίσει, όταν δε έχετε ανάγκην νέων οδηγών θα απευθύνεσθε προς Εμέ και μόνον προς Εμέ.»

37. Φραγκίσκος von Schraut (1746 - 1825), πρεσβευτής της Αυστρίας εν Ελβετία από του 1807 μέχρι του 1825.

 Επιστρέψας εις Ζυρίχην ειργάσθην μετά του κ. Λεπτσέλτερν προς εκτέλεσιν των διαταγών τας οποίας εκόμιζον.

Μετά μακράς και ακάρπους διαπραγματεύσεις επείσθημεν ότι έπρεπε να γίνη χρήσις ισχυροτέρων μέτρων προς διόρθωσιν του κακού όπερ είχε προξενήσει η αποστολή του κόμιτος Ζενφτ. Μέχρι τότε δεν είχομεν κατορθώσει να συγκαλέσωμεν νέαν Δίαιταν, διότι τα αρχαία καντόνια δεν ήθελον πλέον να αναγνωρίσουν τα νέα, και η Ελβετία ήτο διηρημένη και ετοίμη προς εμφύλιον πόλεμον. Εφ’ όσον τα συμμαχικά στρατεύματα προυχώρουν εν Γαλλία, η θέσις αυτών θα καθίστατο κρισιμωτέρα εν η περιπτώσει αι πολεμικαί ενέργειαι ηνάγκαζον αυτά να ζητήσουν στήριγμα εν Ελβετία. Οι φόβοι ούτοι έπεισαν ημάς να μεταβώμεν εις το Στρατηγείον ίνα εκθέσωμεν την κατάστασιν και ζητήσωμεν νέας οδηγίας. Εύρομεν τους δύο Αυτοκράτορας εν Troyes, εφθάσαμεν δε καθ’ ον χρόνον ο στρατός υπεχώρει προς το Langres και το Chaumont. O Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος, όστις έμεινεν επί τινας ημέρας εν τη τελευταία ταύτη πόλει, μοι έδωκε τας οριστικάς διαταγάς διά τας οποίας είχον έλθει και με διώρισεν έκτακτον Αυτού απεσταλμένον και πληρεξούσιον υπουργόν παρά τη Ελβετική Ομοσπονδία.

Κατά τας διαφόρους ακροάσεις, ων έτυχον τότε, έλαβον το θάρρος να υποβάλω εις την Αυτού Μεγαλειότητα σύντομον υπόμνημα περί των Ιονίων Νήσων, δι’ ου παρεκάλουν την Αυτού Μεγαλειότητα όπως μη αποφασίση τι περί της πατρίδος μου πριν ή μοι επιτραπή να εκθέσω εις Αυτήν την γνώμην μου περί του ζητήματος τούτου. Ο Αυτοκράτωρ μοι υπεσχέθη τούτο και με διέταξε να επιστρέψω πάραυτα εις Ελβετίαν, όπως επαναφέρω εκεί την ομόνοιαν.

Πράγματι δε τα μέσα, δι’ ων εφωδιάσθην εγώ τε και ο συνάδελφός μου, με διηυκόλυνον εις την εκπλήρωσιν του έργου τούτου.

Ήμεθα κομισταί δηλώσεως των συμμάχων Δυνάμεων δι’ ης, καθ’ ην περίπτωσιν αι κυβερνήσεις των κατ’ ιδίαν καντονίων ηρνούντο να αποστείλουν εν ωρισμένη προθεσμία αντιπροσώπους των εις την Δίαιταν, ήμεθα εξουσιοδοτημένοι να αναγνωρίσωμεν ως αντιπροσώπους των καντονίων τούτων τους πολίτας ους θα εκρίνομεν ημείς καταλλήλους προς τούτο.

Ήρκεσε να δείξωμεν εμπιστευτικώς το αποφασιστικόν τούτο έγγραφον είς τινας εκ των μάλλον ισχυόντων εν Ελβετία, επιτύχωμεν άνευ ουδεμιάς περαιτέρω αναβολής την κατά τους νομίμους τύπους εκλογήν και αποστολήν των αντιπροσώπων των 19 καντονίων εις την Δίαιταν της Ζυρίχης.

Το πρώτον τούτο αποτέλεσμα ήνοιξε την οδόν εις τας διαπραγματεύσεις εκείνας δι’ ων έσχομεν την ευτυχίαν να επαναφέρωμεν την ομόνοιαν εν Ελβετία και να παρασκευάσωμεν τας βάσεις των διπλωματικών συμβάσεων αίτινες επηκολούθησαν και αίτινες συνέδεσαν την Ελβετικήν Ομοσπονδίαν με την παλινόρθωσιν του Ευρωπαϊκού συστήματος.

Η είδησις της εις Παρισίους εισόδου38 των συμμαχικών στρατευμάτων

38. 31 Μαρτίου 1814.

διηυκόλυνε το έργον ημών. Δεν παρέλειψα να επωφεληθώ το ευτυχές τούτο γεγονός χάριν του ανατεθέντος εις εμέ συμβιβασμού των Ευρωπαϊκών και Ελβετικών συμφερόντων, χωρίς εν τούτοις να λησμονήσω και τα συμφέροντα της πατρίδος μου. Εφ’ ω και απέστειλα προς την Αυτού Μεγαλειότητα έκθεσιν δι’ ης ελάμβανον το θάρρος να υπομνήσω Αυτή την δοθείσαν μοι εν Troyes υπόσχεσιν και να ζητήσω την άδειαν να μεταβώ εις Παρισίους. Η άδεια αύτη μοι εδόθη μεν αμέσως, αλλ’ αι διαταγαί έφθασαν εις Ζυρίχην μετά 15 ημέρας, ότε οι οροι της συνθήκης των Παρισίων είχον ήδη αποκρυσταλλωθή, ώστε το ζήτημα των Ιονίων Νήσων είχεν ήδη ουσιαστικώς αποφασισθή· διότι η προκαταρκτική συνθήκη και τα διαδοχικώς υπογραφέντα υπό των συμμάχων Δυνάμεων πρακτικά παρεχώρουν εις την Αγγλίαν το δικαίωμα της στρατιωτικής κατοχής των Νήσων και την απόλυτον κυριαρχίαν της Μελίτης. Παρετήρησα τούτο προς την Αυτού Αυτοκρατορικήν Μεγαλειότητα, εκφράσας Αυτή την ζωηράν λύπην ην μοι προυξένησε σύμβασις τόσον ολίγον σύμφωνος προς την δικαιοσύνην και τας δικαίας ελπίδας των Επτανησίων. Ο Αυτοκράτωρ μοι απήντησεν ότι τίποτε δεν είχεν εισέτι οριστικώς αποφασισθή, και ότι αι σχετικαί προς την τύχην της πατρίδος μου διαπραγματεύσεις θα διεξήγοντο εν Βιέννη και θα ανετίθεντο εις εμέ.

«Μεγαλειότατε, ουδέν θα επιτύχωμεν. Οι Άγγλοι είναι κύριοι της Μελίτης και διατηρούν φρουράν εν Κερκύρα· Γνωρίζουν ότι ουδείς θα κάμη πόλεμον διά να τους αναγκάση να εγκαταλείψουν την Κέρκυραν.»

«Δεν πρέπει να αποθαρρυνώμεθα. Εξετάσατε εν τούτοις την συνθήκην των Παρισίων και να Μοι υποβάλετε έκθεσιν περί των όρων ους περιέχει.»

Εξετέλεσα την διαταγήν ταύτην, εντύπωσιν δε προυξένησεν εις τον Αυτοκράτορα το συμπέρασμα εις το οποίον ωδήγει αναγκαίως η ανάλυσις της συνθήκης ταύτης. Το συμπέρασμα τούτο απεδείκνυεν ότι η Αυστρία, η Πρωσσία και η Ρωσσία παρουσιάζοντο εις το μέλλον να συνέλθη συνέδριον ως κράτη άτινα έμελλον εισέτι να επιτύχουν το παν, ενώ η Αγγλία και η Γαλλία προσήρχοντο εκεί ως Δυνάμεις, αι οποίαι ουδέν πλέον είχον να ζητήσουν και επομένως ηδύναντο μόνον υποχωρήσεις να κάμουν εις τους αλλους· ότι εις το συνέδριον η θέσις των πέντε Μεγάλων Δυνάμεων δεν θα ήτο πλέον επί ίσοις όροις και μάλιστα δεν υπήρχε καν ισότης ούτε μεταξύ των τριών εκείνων Δυνάμεων αι αξιώσεις των οποίων επρόκειτο να ικανοποιηθούν εν τω συνεδρίω· διότι ήρκει μία εξ αυτών να ταχθή με την Αγγλίαν και την Γαλλίαν, ίνα αι συζητήσεις λάβουν αφεύκτως κατεύθυνσιν επιβλαβή διά τα συμφέροντα των υπολοίπων δύο Δυνάμεων. Ο Αυτοκράτωρ μετά σιωπήν τινα μοι απήντησεν: «Πάντα ταύτα είναι θεωρία· μη ανησυχείτε· εγώ θα διορθώσω την υπόθεσιν. Ας ομιλήσωμεν μάλλον περί των ενεργειών σας εν Ελβετία.»

Ανέγνωσα τότε εις την Αυτού Μεγαλειότητα έκθεσιν, εν η απεδείκνυον την απαραίτητον ανάγκην του να τεθή εις την ειρήνευσιν των Ελβετών βάσις δικαία και στερεά, ικανοποιούμενων τινών εκ των δικαίων αξιώσεων του καντονιού της Βέρνης. «Ιδού λοιπόν ότι εγίνατε Βερναίος εν όλη

τη σημασία της λέξεως.» Μετά βαθείας συγκινήσεως απήντησα τότε εις τον Αυτοκράτορα, ότι εάν τοιαύτη ήτο η γνώμη Του δεν ηδυνάμην πλέον εγώ να έχω την ευτυχίαν να υπηρετώ Αυτόν εν Ελβετία. Η Αυτού Μεγαλειότης ηγέρθη και μοι είπε: «Διά την σημερινήν ημέραν τούτο αρκεί, θα σας καλέσω ακόμη μίαν φοράν προ της αναχωρήσεώς Μου.»

Πράγματι μετά τινας ημέρας έλαβον διαταγήν να μεταβώ παρά τη Αυτού Μεγαλειότητι.

«Προτιμάτε αναμφιβόλως», μοι είπεν ο Αυτοκράτωρ, «να επιστρέψετε εις Ελβετίαν μάλλον ή να Με συνοδεύσετε εις την Αγγλίαν.»

«Μάλιστα, Μεγαλειότατε, αν η Υμετέρα Μεγαλειότης ευδοκήση να μοι παράσχη τα μέσα όπως εξακολουθήσω το έργον μου.»

«Και τα μέσα ταύτα είναι», υπέβαλεν ο Αυτοκράτωρ, «ευρείαι παραχωρήσεις εις την αριστοκρατίαν της Βέρνης. Είδον τους κυρίους τούτους και ωμίλησα άνευ περιστροφών με τον δήμαρχον Μύλινεν39. Δεν συμμερίζομαι την γνώμην σας. Δεν βλέπετε λοιπόν άλλο μέσον όπως εγκαταστήσωμεν τάξιν πραγμάτων μόνιμον και διαρκή ; Είναι εξάπαντος ανάγκη να γίνη η Βέρνη ακρογωνιαίος λίθος της Ελβετικής αποκαταστάσεως ;»

«Μάλιστα, Μεγαλειότατε, διότι μόνον αφού συνέτριψε τον λίθον τούτον η Γαλλία έγινε κυρία της Ελβετίας.»

«Έστω, δεν θέλω να αντιστώ εις τούτο, αλλ’ ας προσέξωμεν. Δεν πρέπει να καταργηθούν τα νέα καντόνια. Ως και πρότερον δυνάμει της Συνθήκης διαιτησίας, ταύτα πρέπει και εις το μέλλον να αποτελούν μέρος του Ομοσπονδιακού συστήματος. Εάν προς ικανοποίησιν της Βέρνης και αποκατάστασιν διαρκούς ειρήνης πρέπει να αυξηθή η εδαφική αυτής έκτασις διά της παραχωρήσεως των συνορευόντων εδαφών άτινα ευρίσκονται εις την διάθεσιν των συμμάχων και διά συμφερούσης εις την Βέρνην λύσεως του ζητήματος της αποδόσεως των εν Αγγλία κατατεθειμένων κεφαλαίων, τότε είμαι σύμφωνος.»

Η Αυτού Μεγαλειότης με απεχαιρέτισε τότε σφίγγουσα την χείρα μου και επαναλαμβάνουσα ότι ευχαρίστως θα με επανέβλεπεν εν Βιέννη. Την επομένην ο κόμις Νεσσελρόδε μοι ανήγγειλεν ότι ο Αυτοκράτωρ ηυδόκησε να μοι απονείμη το παράσημον του Αγίου Βλαδιμήρου, β΄ τάξεως.

Μετ’ ολίγον εγκατέλειπον τους Παρισίους και μετέβην εις Ζυρίχην, ένθα εξηκολούθησα τας διαπραγματεύσεις τας προωρισμένας να προετοιμάσουν την λύσιν των πολυπλόκων της Ελβετίας ζητημάτων εις τρόπον ώστε να συμπεριληφθούν ταύτα εις τας μελλούσας διαπραγματεύσεις του Συνεδρίου της Βιέννης.

Έφθασα εις Βιέννην κατ’ Οκτώβριον του 1814. Ο Αυτοκράτωρ με διέταξε να εκθέσω απ’ ευθείας εις Αυτόν τα Ελβετικά ζητήματα άτινα επρόκειτο

39. Νικόλαος Φρειδερίκος von Mülinen (1760 - 1833), πολιτικός της Βέρνης και ιστορικός.

κειτο να συζητηθούν εν Βιέννη και να ενεργώ μόνον κατά τας ιδίας Αυτού οδηγίας. Προς τούτο μοι επέτρεψε να αναγγέλλωμαι εις Αυτόν απ’ ευθείας διά του θαλαμηπόλου Του. Εις μίαν των ακροάσεων τούτων η Αυτού Μεγαλειότης μοι ανεκοίνωσε σχέδιον περί της ελευθέρας ναυσιπλοΐας εν τω Ευξείνω. Προετείνετο εν αυτώ προς την Αυτού Μεγαλειότητα να αναγράψη το μέγα τούτο και γενικής ωφελείας ζήτημα εις τα θέματα του συνεδρίου.

«Μήπως το σχέδιον τούτο κρύπτει τι επί πλέον;» μοι είπεν ο Αυτοκράτωρ.

«Τίποτε ολιγώτερον, Μεγαλειότατε, από την επέμβασιν της Ευρώπης εις τας προς την Τουρκίαν σχέσεις Υμών.»

Εξετάζων το ζήτημα τούτο μετά της Αυτού Μεγαλειότητος έλαβον το θάρρος να υπομνήσω τας εκθέσεις των στρατηγών παρ’ οις υπηρέτησα περί της οικτράς θέσεως εις ην η συνθήκη του Βουκουρεστίου40 κατέλιπε τα μεγάλα συμφέροντα της Ρωσσίας και των ομοδόξων της εν Ανατολή. Ο Αυτοκράτωρ μοι είπε: «Κάθε πράγμα εις τον καιρόν του. Ας τελειώσωμεν το εν Βιέννη έργον μας. Ας προσπαθήσωμεν να το τελειώσωμεν καλώς και έπειτα θα ασχοληθώμεν και με τα άλλα ζητήματα.» Μετ’ ολίγας ημέρας ανέγνωσα εις τον Αυτοκράτορα υπόμνημα όπερ τη άδεια του απέστειλε προς Αυτόν ο μητροπολίτης Ιγνάτιος41. Εν τω εγγράφω τούτω εξετίθεντο λεπτομέρειαί τινες του τελευταίου πολέμου, εξητάζετο η συνθήκη του Βουκουρεστίου, απεδεικνύετο η μεγάλη σπουδαιότης των φρουρίων της Ασιατικής ακτής του Ευξείνου42, την επιστροφήν των οποίων απήτουν οι Τούρκοι, και ετονίζετο εν γενικαίς γραμμαίς η επείγουσα ανάγκη να μη εγκαταλειφθούν εις την δύσμοιρον αυτών τύχην οι χριστιανοί της Ανατολής καθ’ ον χρόνον πάντες οι λαοί υπό την αιγίδα της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος ετύγχανον των ευεργετημάτων μονίμου ειρήνης και ευνόμου τάξεως. Ο Αυτοκράτωρ επί τη ευκαιρία ταύτη παρέσχεν εις τον μητροπολίτην ένδειξιν της ευνοίας Του αυξήσας την σύνταξίν του, διά της εις το εξής καταβολής αυτής εις υπερτιμημένα ρούβλια. Απονέμων την χάριν ταύτην ο Αυτοκράτωρ προσέθεσε: «Τί δυνάμεθα να πράξωμεν κατά την στιγμήν ταύτην, όπως αποδείξωμεν την εμπάθειαν ημών προς τους Έλληνας; Εν Βιέννη ουδέν εκ των ζητημάτων των

40. Βλ. ανωτέρω, σελ. 10, σημ. 26.

41. Ο πρώην Άρτης, είτα δε Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος ο Λέσβιος (1765 -1828).

42. Παρά το γράμμα της συνθήκης του Βουκουρεστίου η Ρωσσία, και μετά την ειρήνην, διετήρησεν υπό την κατοχήν της τα φρούρια της ακτής Καυκάσου, άτινα ώφειλε να επιστρέψη εις τους Τούρκους, εζήτει δε όπως η Πύλη παραδεχθή το πράγμα. Το ζήτημα τούτο, εκ παραλλήλου με το Σερβικόν, έμελλε να δεσπόση των ρωσσοτουρκικών σχέσεων από του Βιενναίου Συνεδρίου μέχρι της Ελληνικής Επαναστάσεως, γενόμενον αντικείμενον των μακρών και ακάρπων διαπραγματεύσεων ας διεξήγαγεν εν Κωνσταντινουπόλει ο βαρώνος Στρόγανωφ και περί ων ομιλεί ο Καποδίστριας κατωτέρω, σελ. 32 - 35 και 41.