ΤO ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΡΧΕΙΟ Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Η έρευνα αρχικά περιέλαβε την αναζήτηση αρχείων στην Αυστρία, Γερμανία, Ελβετία, Γαλλία, Ρωσία, Ιταλία και Ελλάδα. Δεν εντοπίστηκε αρχειακό υλικό σε όλα τα αρχεία που ερευνήθηκαν. Σε ορισμένα άλλα όμως, ο αριθμός των σχετικών με τον Καποδίστρια καταλοίπων ήταν μεγάλος. Σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν εφικτή η επιτόπια έρευνα σε αυτά τα αρχεία. Σε άλλες, η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω διαδικτύου. Και στις δύο περιπτώσεις ο στόχος δεν ήταν η αναλυτική καταγραφή, αλλά η καταγραφή σε επίπεδο καταλόγων (και όπου ήταν δυνατός ο επιτόπιος έλεγχος υπήρξε και διασταύρωση των καταλόγων με μέρος του υλικού). Επομένως, η παράθεση των στοιχείων βασίζεται στον τρόπο σύνταξης και στην αναλυτικότητα κάθε καταλόγου, δεδομένου ότι οι διάφοροι αρχειακοί θεσμοί δεν καταγράφουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο το υλικό τους.

Βασικός κορμός της έρευνας ήταν η επεξεργασία και παρουσίαση του αδημοσίευτου –ως συνόλου– προσωπικού αρχείου του Ιωάννη Καποδίστρια που βρίσκεται στα Γ.Α.Κ. Κέρκυρας και αποτελείται από 1.206 φακέλους οι οποίοι υποδιαιρούνται σε υπο-αρχείο Εξερχομένων και Εισερχομένων.

Στην αρχική φάση του έργου (2014-18), επελέγη, λόγω της ελλιπούς μελέτης του, να μελετηθεί κατά προτεραιότητα το υπο-αρχείο Εξερχομένων που αριθμεί 600 φακέλους οι οποίοι περιλαμβάνουν 1.900 έγγραφα. Τα έγγραφα αυτά αποτελούν το σώμα των επιστολών και των οδηγιών του Ι. Καποδίστρια στο διάστημα που εκτελούσε χρέη Κυβερνήτη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Τα περισσότερα είναι σε μορφή σχεδίου, όπως τα υπαγόρευε δηλαδή ο Ι.Κ. στον γραμματέα του, πριν μεταφραστούν και αποσταλούν στους αποδέκτες τους. Στην πλειοψηφία τους είναι στα γαλλικά. Στο υπο-αρχείο σώζεται και ικανός αριθμός ιδιογράφων του Ι.Κ., και αυτά στα γαλλικά. Υπάρχουν επίσης έγγραφα από την περίοδο μετά τη δολοφονία του Ι.Κ., όταν την προσωρινή διακυβέρνηση ανέλαβε ο αδελφός του Αυγουστίνος. Τα σχέδια αυτά είναι τα περισσότερα στα ελληνικά.

Τα τεκμήρια καλύπτουν ένα εντυπωσιακό θεματικό εύρος: αλληλογραφία με εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων (πρέσβεις, ναυάρχους, προξένους), παράδοση οχυρών από τους Οθωμανούς, ίδρυση σχολείων, φροντίδα προσφύγων και ορφανών, οργάνωση καλλιεργειών, αντιμετώπιση επιδημιών, διασφάλιση οικονομικών πόρων από Φιλέλληνες, διευθέτηση αντιδικιών, διορισμούς αξιωματούχων. Σημαντική είναι και η ενότητα των επιστολών που απευθύνονται στους πρωτεργάτες της Επανάστασης: Θ. Κολοκοτρώνη, Μακρυγιάννη, Μαυρομιχάληδες, Κουντουριώτη, Κανάρη, Κριεζή όπως και αυτή που αφορά την αλληλογραφία του με τους στενούς του συνεργάτες: Μουστοξύδη, Εϋνάρδο, Βαλλιάνο.

Στη δεύτερη φάση του (2019-21) έγινε η επεξεργασία νέου αρχειακού υλικού από τα Γ.Α.Κ. Κερκύρας. Προστέθηκε το Αρχείο Ιωάννη - Βαπτιστή Θεοτόκη και το υπο-αρχείο Εισερχομένων από το προσωπικό αρχείο τουΙ. Καποδίστρια.

Η εργασία που έγινε πραγματικά ανοίγει για πρώτη φορά στο ερευνητικό κοινό έναν όγκο αρχειακού υλικού με τρόπο που δεν έχει ξαναγίνει. Οι εγγραφές είναι λεπτομερέστατες και περιλαμβάνουν, πέρα από τη βασική καταγραφή των στοιχείων του εγγράφου, αναλυτική παρουσίαση του περιεχομένου. Κάθε έγγραφο συνοδεύεται από τις αντίστοιχες φωτογραφίες σε ψηλή ανάλυση, επιτρέποντας πολύ ικανοποιητική μεγέθυνση. Οι λέξεις-κλειδιά, που συνοδεύουν κάθε έγγραφο, προσφέρουν πολλαπλές δυνατότητες αναζήτησης.

Προκειμένου να συμπληρωθεί το «Ψηφιακό Αρχείο Ι. Καποδίστρια», κρίθηκε απαραίτητη η ψηφιοποίηση των εννέα τόμων με δημοσιευμένα καποδιστριακά έγγραφα που είχε επιμεληθεί ο Κ. Δαφνής (Κέρκυρα, 1976-1985) και είχε δημοσιεύσει η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών. Πρόκειται για διπλωματική και, ως ένα βαθμό, σχολιασμένη έκδοση ενός βασικού κορμού ποικίλων εγγράφων, που καλύπτουν την περίοδο 1804-1831, σχετίζονται με τον Ι. Καποδίστρια, και αφορούν τη δράση του στην Επτάνησο Πολιτεία, την αλληλογραφία με τον πατέρα του (1809-1820), τη διπλωματική του σταδιοδρομία, τη συμβολή του στα ευρωπαϊκά ζητήματα και την περίοδο της διοίκησης της ελληνικού κράτους. Σε συνεννόηση με την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, η ομάδα εξασφάλισε την άδεια ψηφιοποίησης των εννέα τόμων και ψηφιοποιήθηκαν περί τις 3.400 σελίδες, οι οποίες παρουσιάζονται στη μορφή του πρωτοτύπου, με επιπλέον δυνατότητα σύνθετης αναζήτησης. Το πολύτομο αυτό έργο, απαραίτητο σε οποιονδήποτε θελήσει να μελετήσει την καποδιστριακή περίοδο, γίνεται για πρώτη φορά προσιτό μέσα από μια εφαρμογή που επιτρέπει το ξεφύλλισμα, την εκτύπωση αλλά κυρίως την αναζήτηση με λέξεις-κλειδιά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έκδοση έχει πλέον εξαντληθεί και χάρη στην ψηφιοποίησή της είναι προσβάσιμη σε κάθε ερευνητή.

Στα Γ.Α.Κ., στην Αθήνα, σώζεται μια χειρόγραφη απογραφή των υπαρχόντων και των  βιβλίων του Ι. Καποδίστρια, η οποία έχει εντοπιστεί και προδημοσιευτεί από την καθηγήτρια Μάρω Καρδαμίτση Αδάμη. Σε αυτήν την καταγραφή περιλαμβάνονται και περίπου 2.000 εγγραφές τίτλων των βιβλίων που συγκροτούσαν τη βιβλιοθήκη του Κυβερνήτη. Δυστυχώς, στις μέρες μας ελάχιστα μόνο βιβλία της αρχικής συλλογής διασώζονται, καθώς τα περισσότερα, που διατηρούσε η οικογένεια στην Κέρκυρα, καταστράφηκαν στην πυρκαγιά που ακολούθησε τους Ναζιστικούς βομβαρδισμούς το 1943. Η βιβλιοθήκη του Καποδίστρια περιλάμβανε βιβλία με θέματα όπως πολιτική, πολιτική ιστορία και διπλωματία, πολεμική ιστορία, φιλοσοφία, αρχιτεκτονική,  ταξιδιωτική λογοτεχνία, θέατρο, τέχνη, γεωγραφία, ιατρική, δίκαιο, κλπ. Είναι βιβλία σε πολλές γλώσσες, κυρίως γαλλικά, αλλά και γερμανικά, ιταλικά, ελληνικά και ρωσικά, που εκδόθηκαν, τα περισσότερα σχεδόν σύγχρονα με τη ζωή του Καποδίστρια, δηλαδή τέλη του 18ου–αρχές του 19ου αιώνα. Στο ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΡΧΕΙΟ Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ, οι επισκέπτες θα βρουν μια αναλυτική και τεκμηριωμένη, κατά το δυνατόν, καταγραφή της βιβλιοθήκης, μέσα από την οποία αναδεικνύονται οι πνευματικές καταβολές και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του Ι. Καποδίστρια.

Το «Ψηφιακό Αρχείο Ι. Καποδίστρια» συμπεριέλαβε την επιστημονική βιβλιογραφία για τον κυβερνήτη (μονογραφίες και άρθρα) που είχε παραχθεί από τον 19ο αιώνα μέχρι το 1996. Περιλαμβάνει όλη τη βιβλιογραφική παραγωγή περί τον Καποδίστρια από την δεκαετία του 1830 ακόμη έως το 2015. Κατά κανόνα τα πρωιμότητα έργα είναι έκδοση τεκμηρίων και απομνημονευμάτων για τον Καποδίστρια. Το κυρίως σώμα της βιβλιογραφίας είναι βιβλία και άρθρα ελλήνων και ξένων επιστημόνων, κυρίως ιστορικών, γραμμένα στα ελληνικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά και σπανιότερα σε άλλες γλώσσες Ο επιδιωκόμενος στόχος ήταν να αποδελτιωθούν όλα τα σχετικά με τον Καποδίστρια αυτοτελή δημοσιεύματα και άρθρα σε περιοδικά ή συλλογικούς τόμους (δεν αποδελτιώθηκαν άρθρα σε εφημερίδες). Οι 959 τίτλοι που τελικά προέκυψαν, φαίνεται ότι, σε μεγάλο βαθμό τουλάχιστον, κάλυψαν αυτό τον στόχο. Τη βιβλιογραφία είχαν συγκροτήσει και δημοσιεύσει σε έντυπη μορφή ο Χρήστος Λούκος και η Χριστίνα Κουλούρη, που την παραχώρησαν ευγενώς στο έργο.

Το «Ψηφιακό Αρχείο Ι. Καποδίστρια» ενσωμάτωσε στις συλλογές του εικονογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό για τον Ι. Καποδίστρια και την εποχή του. Μελετήθηκαν και εντάχθηκαν στο ψηφιακό αρχείο εκθέματα από το Μουσείο Καποδίστρια, προσωπικά αντικείμενα του κυβερνήτη από άλλες συλλογές, προσωπογραφίες και γλυπτά του κυβερνήτη, φωτογραφικό υλικό σχετικά με καποδιστριακά κτίρια, μνημεία κλπ, έργα τέχνης που εικονογραφούν την εποχή, καθώς και σχετικά ντοκιμαντέρ, τηλεοπτικές εκπομπές, επίκαιρα.

Στο πλαίσιο του προγράμματος πραγματοποιήθηκε η παραγωγή σύντομων ταινιών για την πρόσληψη της μορφής και του έργου του Ι. Καποδίστρια. Η ιδέα των ντοκιμαντέρ αυτών ήταν να ζητηθεί από ανθρώπους που προσέγγισαν επαγγελματικά με κάποιον τρόπο την ιστορική προσωπικότητα του Καποδίστρια ή που με κάποιο τρόπο σχετίστηκαν ή επηρεάστηκαν από την κληρονομιά του, να μιλήσουν στην κάμερα, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία, μεταφέροντας κάτι από την προσωπική τους εμπειρία.

Στον ιστότοπο προτείνεται μια ανασημασιοδότηση του όρου «αρχείου». Επιδιώκοντας να προσφέρουμε ένα κατά το δυνατόν πληρέστερο σύνολο ποικίλων τεκμηρίων για τη ζωή και το έργο του κυβερνήτη, επεκτείναμε την παραδοσιακή αντίληψη για το αρχείο ως συλλογή εγγράφων, προσθέτοντας τεκμήρια όπως οπτικό υλικό (έργα τέχνης, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, κειμήλια, κτίρια), οπτικοακουστικό υλικό (ντοκιμαντέρ και μαθητικές ταινίες), βιβλία: όλα μαζί συγκροτούν το υλικό που μπορεί να προσεγγίσουν οι επισκέπτες του ψηφιακού αρχείου.

Στο πνεύμα αυτό, το ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΡΧΕΙΟ Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ οργανώνει σε μια ενιαία βάση δεδομένων αρχειακό υλικό από ευρωπαϊκά αρχεία, βιβλιογραφικές αναφορές, εικονογραφικά τεκμήρια και οπτικοακουστικό υλικό από διάφορες πηγές συγκροτώντας για πρώτη φορά ένα ενιαίο ψηφιακό αρχείο για τον Ι. Καποδίστρια. Μέσω της δυναμικής βάσης δεδομένων, οι επισκέπτες του κόμβου έχουν τη δυνατότητα πολλαπλών τρόπων αναζήτησης δεδομένων μέσα από ένα μεγάλο πλούτο κειμενικού και οπτικού υλικού. Επιπλέον, η βάση δεδομένων έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι «ανοιχτή» στη συνεχή ροή νέων τεκμηρίων και να εμπλουτίζεται συνεχώς με βάση τα πορίσματα νεότερων ερευνών.

Επιστημονική Επιτροπή:
Χρήστος Λούκος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
Άντα Διάλλα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών
Κωνσταντίνα Ζάνου, Mεταδιδακτορική ερευνήτρια, Université Paris-Est Créteil, Val de Marne
Δημήτρης Ζυμάρης, Ιστορικός
Ιουλία Πεντάζου, Ιστορικός, ειδικευμένη στις νέες τεχνολογίες (θεωρία και χρήση των νέων τεχνολογιών στην Ιστορία)
Ελένη Σταμπόγλη, Ιστορικός, εκδότρια

Φορέας διαχείρισης:
Μουσείο Καποδίστρια – Κέντρο Καποδιστριακών Μελετών

 

Α' φάση έργου 2014-2018

Χρηματοδότηση:
Το έργο πραγματοποιήθηκε με χρηματοδότηση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Η ευθύνη για το περιεχόμενό του ανήκει αποκλειστικά στην επιστημονική ομάδα υλοποίησης.

Συνεργάτες:
Lora Gerd, Chief Researcher, St. Petersburg Institute of History
Στέφανος Βαμιεδάκης, Υποψήφιος Διδάκτορας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Σπύρος Γαούτσης, Ιστορικός ερευνητής
Ντάρια Κοσκόρου, Ιστορικός Τέχνης, Επιμελήτρια
Θανάσης Λάγιος, Δρ. Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
Βάσια Λέκκα, Δρ. Ιστορίας, διδάσκουσα ΜΙΘΕ
Ξένια Μαρίνου, Δρ. Γαλλικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ
Γιώργος Παύλης, Αρχειονόμος
Παύλος Τριανταφύλλου, Υποψήφιος διδάκτορας ΕΚΠΑ

Ντοκιμαντέρ:
Αλέξανδρος Παπαθανασόπουλος, Κινηματογραφιστής

Σχεδιασμός βάσης δεδομένων και ιστότοπου:
Ιουλία Πεντάζου

Ανάπτυξη βάσης δεδομένων και ιστότοπου:
Γιώργος Καλαούζης, μηχανικός Η/Υ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Γραφιστική επιμέλεια:
Ελισάβετ Μήλτου, γραφίστρια

Ψηφιοποίηση της έκδοσης Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια που επιμελήθηκε ο K. Δαφνής
Υπεύθυνος έργου:
Ιωάννης Κόκκωνας, Καθηγητής Βιβλιολογίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Ψηφιοποίηση:
Σωκράτης Πουλής, ιστορικός
Ανάπτυξη ιστότοπου:
Λευτέρης Κόκκωνας, προγραμματιστής

 

Β' φάση έργου 2019-2021

Αρχειακή έρευνα:
Δρ. Στάθης Πουλιάσης, ιστορικός ερευνητής

Γραφιστική επιμέλεια:
Αλέξανδρος Ψυχούλης, εικαστικός, Καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Ανάπτυξη ιστοτόπου:
Γιώργος Καλαούζης, μηχανικός Η/Υ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Χρηματοδότηση:
Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ιόνια Νησιά 2014-2020», ΕΣΠΑ 2014-2020.

 

Επικοινωνία:
Ιουλία Πεντάζου